कोंकणी भाषा में साहित्य अकादमी के पुरस्कार विजेता

Konkani Sahitya Akademi Award
Konkani Sahitya Akademi Award

साहित्य अकादमी ने कोंकणी भाषा में सर्वप्रथम 1977 ई में “रवीन्द्र केळेकार” को ‘हिमालयांत (यात्रा–वृत्तांत)’ के लिए दिया था। कोंकणी एक इंडो-आर्यन भाषा है, जो मुख्य रूप से भारत के पश्चिमी तट पर कोंकणी लोगों द्वारा बोली जाती है। यह भारतीय राज्य गोवा में आधिकारिक भाषा है, और पड़ोसी राज्यों महाराष्ट्र, कर्नाटक और केरल में भी बोली जाती है।

भारत की राजधानी दिल्ली में स्थापित साहित्य अकादमी द्वारा प्रतिवर्ष साहित्य के क्षेत्र में पाँच प्रकार के पुरस्कार “साहित्य अकादमी पुरस्कार, अनुवाद पुरस्कार, बाल साहित्य पुरस्कार, युवा पुरस्कार और भाषा सम्मान पुरस्कार” वितरित किए जाते हैं।

इनमें से प्रथम चार पुरस्कार साहित्य अकादमी अपने द्वारा मान्यता प्रदत्त 24 भाषाओं (अंग्रेज़ी, असमिया, उर्दू, ओड़िया, कन्नड़, कश्मीरी, कोंकणी, गुजराती, डोगरी, तमिल, तेलुगू, नेपाली, पंजाबी, बंगाली, बोड़ो, मणिपुरी, मराठी, मलयालम, मैथिली, राजस्थानी, संथाली, सिन्धीसंस्कृत भाषा और हिन्दी भाषा) में से प्रत्येक में प्रकाशित सर्वोत्कृष्ट साहित्यिक कृति को पुरस्कार प्रदान करती है। जबकि “भाषा सम्मान” अन्य भाषाओं की रचनाओं को भी दिया जाता है। इनमें से 22 भाषाएं (अंग्रेजी और राजस्थानी को छोड़कर) भारत की संवैधानिक भाषाएं हैं।

वर्तमान में ‘साहित्य अकादमी पुरस्कार’ और ‘भाषा सम्मान पुरस्कार’ के अंतर्गत सम्मान स्वरूप एक लाख (1,00,000) भारतीय रुपये दिए जाते हैं। एवं अन्य पुरस्कारों में सम्मान राशि पचास हजार (50,000) रुपये है।

साहित्य अकादमी पुरस्कार विजेता

कोंकणी भाषा में दिए गए साहित्य अकादमी पुरस्कारों की सूची निम्नलिखित है:-

वर्ष पुस्‍तक लेखक
2022 अमृतवेळ (उपन्यास) माया अनिल खरंगटे
2021 रक्तचंदन (कविता-संग्रह) संजीव वेरेंकार
2020 युगपरिवर्तनांचो यात्री (कविता) आर. एस. भास्कर
2019 ध वर्डस् (कविता) निलबा आ. खांडेकार
2018 चित्रलिपी (कविता-संग्रह) परेश नरेंद्र कामत
2017 खांद आनी हेर कथा (कहानी-संग्रह) गजानन जोग
2016 काळे भांगार (उपन्‍यास) एडविन जे.एफ. डिसोजा
2015 कर्ण पर्व (नाटक) उदय भेंब्रे
2014 मंथन (निबंध-संग्रह) माथवी सरदेसाय
2013 मनमोतयां (निबंध-संग्रह) तुकाराम रामा शेट
2012 काव्यसूत्र (कविता–संग्रह) काशिनाथ शांबा लोलयेंकार
2011 प्रकृतिचो पास (कविता–संग्रह) मेल्विन रोड्रीगस
2010 कावळ्याचें स्राद्ध (कविता–संग्रह) अरुण साखरदांडे
2009 किरवंट (कविता–संग्रह) जॅस फेर्नांडिस
2008 घणाघाय नियतीचे (उपन्यास) अशोक एस. कामत
2007 दिका (उपन्यास) देविदास रा. कदम
2006 जाय काय जूय? (निबंध–संग्रह) दत्ता दामोदर नायक
2005 भांगरसाळ (कहानी–संग्रह) एन. शिवदास
2004 अथांग (कहानी–संग्रह) जयंती नायक
2003 परीघ (कहानी–संग्रह) *शशांक सीताराम
2002 भोगदंड (उपन्यास) हेमा नायक
2001 यमन (कविता–संग्रह) माधव बोरकर
2000 चांफेल्ली सांज (कविता–संग्रह) पांडुरंग राजाराम शनै मांगी
1999 अंतरनाद (कविता–संग्रह) शरतचंद्र शेणै
1998 अशीं अस्लिम ल्हाराँ (कविता–संग्रह) जॉन बैप्टिस्ट सिक्वेरा
1997 भुयंचाफीं (रेखाचित्र) शीला कोळम्बकार
1996 नीळें नीळें ब्र्रह्म (कविता–संग्रह) शंकर रामानी
1995 गोमांचल ते हिमालय (यात्रा–वृत्तांत) दिलीप बोरकार
1994 अंतरआयामी (कहानी–संग्रह) के. गोकुलदास प्रभु
1993 तंरगां (कहानी–संग्रह) महाबलेश्वर सैल
1992 वंशकुळाचें देणें (कविता–संग्रह) नागेश करमली
1991 सपनफलां (कहानी–संग्रह) मीना काकोडकर
1990 सावुलगोरी (कविता–संग्रह) रमेश भगवंत वेळुस्कर
1989 सोंशयाचे कान (कविता–संग्रह) चा. फ्र.द’ कोश्‍टा
1988 व्हंकल पावणी (कहानी–संग्रह) चंद्रकांत केणी
1987 पणजी आतम म्हातारी जाल्या (कहानी–संग्रह) अरविन्द एन. मांब्रो
1986 हन्व मोनिस अश्वत्थामो (कविता–संग्रह) प्रकाश दामोदर पाडगाँवकर
1985 भितोरमें तूफान (कविता–संग्रह) जे.बी. मोरेस
1984 चौरंग (एकांकी) पुंडलीक नारायण नायक
1983 कार्मेलिन (उपन्यास) दामोदर मावज़ो
1982 खबरी (निबंध–संग्रह) लक्ष्मणराव सरदेसाई
1981 ससया (कविता–संग्रह) बी. बी. बोरकर
1980 पीसोलिम (कविता–संग्रह) मनोहर सरदेसाई
1979 दोर्या गाज़ोता (कविता–संग्रह) आर. वी. पंडित
1978 मानी पुनव (ललित निबंध) डी. के. सुखठणकर
1977 हिमालयांत (यात्रा–वृत्तांत) रवीन्द्र केळेकार

अनुवाद पुरस्कार विजेता

साहित्य अकादमी ने 1989 से अनुवाद के लिए नया पुरस्कार शुरू किया। इस पुरस्कार के कोंकणी भाषा के विजेता निम्नलिखित हैं:-

वर्ष अनुवाद का शीर्षक अनुवाद मूल कृति का शीर्षक (भाषा/विधा) लेखक
2022 श्रीरामकृष्ण अमृतवाणी माणिकराव राम नाइक गावणेकार श्री श्री रामकृष्ण कथामृत (निबंध), बंगाली महेंद्र नाथ गुप्त
2021 बहुजिह्वा भारथिक इक्याटचाया आरथि गीता शेनॉय विचार करांटिगे अह्वान (निबंध-संग्रह), कन्नड के.वी. पुटप्पा (कुवेंपु)
2020 स्वप्न सारस्वत जयश्री शनभाग स्वप्न सारस्वत (उपन्यास), कन्नड गोपालकृष्ण पै
2019 जिंदगीनामा-जिवो रुख जयंती नायक ज़िंदगीनामा (उपन्यास), हिंदी कृष्णा सोबती
2018 राजवाडे लेखसंग्रह नारायण भास्‍कर देसाय राजवाडे लेख संग्रह (निबंध), मराठी विश्‍वनाथ के. राजवाडे
2017 दीर्घ मौन तें प्रशांती लळपणकार दैट लौंग साइलेंस (अंग्रेज़ी उपन्यास) शशि देशपांडे
2016 सांवळ्यां रेगो मीना काकोडकार द शैडो लाइन्‍स (अंग्रेज़ी उपन्‍यास) अमिताभ घोष
2015 राग दरबारी जयमाला ना. दनयत राग दरबारी (हिंदी उपन्‍यास) श्रीलाल शुक्‍ल
2014 उचल्‍या पांडुरंग काशिनाथ गावडे उचल्‍या (मराठी आत्‍मकथा) लक्ष्‍मण गायकवाड़
2013 कलिकथा: वाया बाईपास हेमा नायक कलिकथा: वाया बाईपास (हिंदी उपन्‍यास) अलका सरावगी
2012 सत्याचे प्रयोग वा आत्मकथा गुरुनाथ शिवाजी केळेकार एन आटोबॉयोग्राफी और द स्टोरी ऑफ़ माई एक्सपेरीमेंट्स विद ट्रुथ (अंग्रेज़ी जीवनी) मोहनदास करमचंद गांधी
2011 महाकवि गोविन्द पै एल. सुनीता बाय महाकवि गोविन्द पै (कन्नड जीवनी) कय्यार किंञण्ण रै
2010 शीम हुपतना अलका सिनाय असोळडेकार दातु (कन्नड उपन्यास एस.एल. भैरप्प
2009 अधिकार अरण्याचो कस्तुरी एन. देसाय अरण्येर अधिकार (बाङ्ला उपन्यास) महाश्वेता देवी
2008 तिरुक्कुरल एन. पुरुषोत्तम मल्या तिरुक्कुरल (तमिऴ कहानी–संग्रह) तिरुवळ्ळुवर
2007 भांगराचें सुकणें शीला कोलमकर सुन्ने दी चिड़ी (डोगरी कहानी–संग्रह) ओम गोस्वामी
2006 श्रीरामचरितमानस के. अनंत भट श्रीरामचरितमानस (हिन्दी महाकाव्य) तुलसीदास
2005 मोटव्यो कथा रमेश जी. लाड सण्ण कथेगळु (कन्नड कहानियाँ) मास्ति वेंकटेश आयंगर
2004 एकशें एक कविता माधव बोरकार संकलन (बाङ्ला कविताएँ) रवीन्द्रनाथ ठाकुर
2003 म्हाज आजक कथा ओ कहिनी आर.एस. भास्कर न्टुप्पूप्पाक्कोरानेन्डार्नु (मलयाळ्म उपन्यास) वैक्कम मोहम्मद बशीर
2002 चवकी गोकुलदास प्रभु नालुक्केट्टु (मलयाळम् उपन्यास) एम.टी. वासुदेवन नायर
2001 सात पावलां मळबांत चंद्रकांत केणी सात पगलां आकाशमां (गुजराती उपन्यास) कुंदनिका कापडीआ
2000 शेजारी एच. नागवेंकर अयलकार (मलयाळम् उपन्यास) पी. केशव देव
1999 धम्मपद सुरेश गुंडू आमोणकार धम्मपद (पालि कृति) बौद्ध गौरव ग्रंथ
1998 एका विचाराची जीवित–कथा माधवी सरदेसाई महात्मा गाँधी : एक जीवनी (हिन्दी जीवनी) रवीन्द्र केळेकार
1997 मातयेचो योग यशवंत पालेकर मरलि मन्निगे (कन्नड उपन्यास) के. शिवराम कारंत
1994 संस्कार प्रकाश जी. थली संस्कार (कन्नड उपन्यास) यू.आर. अनंतमूर्ति
1993 आनंदमठ ओलिवीन्यु गोमिश आनंदमठ (बाङ्ला उपन्यास) बंकिमचंद्र चट्टोपाध्याय
1991 दोन दंगाळी भात रघुनाथ कृष्ण राव रंडिटङषी (मलयाळम् उपन्यास) तकष़ी शिवशंकर पिळ्ळै
1990 …आनी ताकां मनशांत हाडले रवीन्द्र केळेकार माणसाईना दीवा (गुजराती निबंध संग्रह) झवेरचंद मेघाणी

बाल साहित्य पुरस्कार विजेता

साहित्य अकादमी ने 2010 से बाल साहित्य के लिए नया पुरस्कार शुरू किया। इस पुरस्कार के कोंकणी भाषा के विजेता निम्नलिखित हैं:-

वर्ष पुस्‍तक लेखक
2022 मयुरी (उपन्यास) ज्योति कुंकळकर
2021 सुमीचें कॉटंग्री (लघु उपन्यास) सुमेधा कामत देसाय
2020 बालु (लघु उपन्यास) वी. कृष्ण वाध्यार
2019 चिटकुल्या चिंकीचें विशाल विश्व (कहानी) राजश्री बंदोदकर कारपुरकर
2018 माॅनिटर (कहानी) कुमुद भिखु नाइक
2017 जादूचें पेटूल (उपन्‍यास) विन्‍सी क्‍वाद्रूस
2016 पिंटुची काळभोंवडी (उपन्‍यासिका) दिलीप बोरकार
2015 सदु अनी जादूगर म्‍हादू (उपन्‍यास) रामनाथ जी. गावडे
2014 भुरग्‍यांलो संसार (कहानी-संग्रह) सूर्य अशोक
2013 रानाच्या मनांत (उपन्यास) माया अनिल खरंगटे
2012 काणी एका सुण्याची (एक लंबी कोंकणी कहानी) सुधा गोविंद खरंगटे
2011 वर्स फुकट वचूंक ना (लघु उपन्यास) गजानन जोग
2010 इगडी बिगडी तिगडी था (नाटक) प्रकाश एस. पर्येंकार

युवा पुरस्कार विजेता

साहित्य अकादमी ने 2011 से युवा लेखकों के लिए नया पुरस्कार शुरू किया। इस पुरस्कार के कोंकणी भाषा के विजेता निम्नलिखित हैं:-

वर्ष पुस्‍तक लेखक
2022 ताळो (निबंध-संग्रह) मायरन जेसन बार्रेटो
2021 काव्य परमल (काव्य-संग्रह) श्रध्दा गरड
2020 चार पावलां आशियेंत (यात्रा-वृतांत) संपदा कुंकलकार
2019 कथाकार (कहानी) हेमंत अइया
2018 मुखडीं (कविता) विल्‍मा बंटवाळ
2017 मोग डॉट कॉम (कविता-संग्रह) अमेय विश्राम नायक
2016 सुलूस (कविता) अन्‍वेषा अरुण सिंगबाळ
2015 खानी गेलि आजि (कविता) श्रीनिशा नायक
2014 गौमन (कहानी-संग्रह) नरेश चन्‍द्र नायक
2013 मातयेंतले गंध (कविता–संग्रह) योगिनी बोरकार
2012 मुक्तमन (आलोचना) नमन धावस्कर सावंत
2011 निर्णय (कहानी–संग्रह) जोफा गोन्साल्वीस

भाषा सम्मान पुरस्कार विजेता

प्रथम भाषा सम्मान वर्ष 1996 में प्रदान किया गया, जिनमें श्री धरीक्षण मिश्र (भोजपुरी), श्री बंशी राम शर्मा और श्री एम. आर. ठाकुर (हिमाचली), श्री के. जतप्पा राय और श्री मंदार केशव भट्ट (तुलु) के लिए तथा श्री चंद्रकांत मुरा सिंह (काकबरोक) को अपनी-अपनी भाषाओं के विकास में योगदान के लिए सम्मानित किया गया। पूर्ण जानकारी और लिस्ट के लिए देंखें – भाषा सम्मान पुरस्कार