Vilom Shabd in Hindi (Antonyms) विलोम शब्द | विपरीतार्थक शब्द : हिन्दी व्याकरण

विलोम शब्द (Vilom Shabd)

जिन शब्दों के अपने निश्चित अर्थ होते हैं, उन अर्थों के विपरीत अर्थ देने वाले शब्दविलोम शब्द‘ या ‘विपरीतार्थक शब्द (Antonyms)‘ कहलाते हैं। उदाहरण के लिए हिन्दी में Vilom Shabd जैसे Vilom Shabd in Hindi: भाई-बहन, राजा-रानी, वर-वधू, लड़का-लडकी गाय-बैल, कुत्ता-कुतिया, इत्यादि।

Vilom Shabd
Opposite Words in हिंदी

Vilom Shabd in Hindi

हिन्दी में विपरीतार्थक या विपरीत अर्थ देनेवाले शब्द (Vilom Shabd) निम्नलिखित विधियों से बनते हैं:-

  1. लिंग-परिवर्तन के द्वारा विलोम शब्द : जैसे- भाई-बहन, राजा-रानी, वर-वधू, लड़का-लडकी गाय-बैल, कुत्ता-कुतिया, इत्यादि।
  2. भिन्न जातीय शब्द के द्वारा विलोम शब्द : जैसे- अधम-उत्तम, अधिकतम-न्यूनतम, अनुराग-विराग, आजाद-गुलाम, आगे-पीछे, कड़वा-मीठा, इत्यादि।
  3. उपसर्ग की सहायता से विलोम शब्द : जैसे- ईश्वर-अनीश्वर, आस्था-अनास्था, अस्वस्थ-स्वस्थ, मान-अपमान, अल्पायु-दीर्धायु, अंतर्मुखी-बहिर्मुखी, इत्यादि।
  4. उपसर्ग के समान प्रयुक्त होने वाले शब्दों के परिवर्तन से विलोम शब्द : जैसे- गणतंत्र-राजतंत्र, अल्पसंख्यक-बहुसंख्यक, उत्तरायण-दक्षिणायण, एकतंत्र-बहुतंत्र, उदयाचल-अस्ताचल, विशालकाय-लघुकाय, इत्यादि।
  5. नञ् समास के पद बनाकर उत्पन्न विलोम शब्द : जैसे- नश्वर-अनश्वर, आदि-अनादि, संभव-असंभव, आस्तिक-नास्तिक, अनाथ-सनाथ, सार्थक-निरर्थक, इत्यादि।

विलोम शब्द के उदाहरण

  1. रात – दिन
  2. अमृत – विष
  3. अथ – इति
  4. अन्धकार – प्रकाश
  5. अल्पायु – दीर्घायु
  6. इच्छा – अनिच्छ।
  7. उत्कर्ष – अपकर्ष
  8. अनुराग – विराग
  9. आदि – अंत
  10. आगामी – गत
  11. उत्थान – पतन
  12. आग्रह – दुराग्रह
  13. एकता – अनेकता
  14. अनुज – अग्रज
  15. आकर्षण – विकर्षण
  16. उद्यमी – आलसी
  17. अधिक – न्यून
  18. आदान – प्रदान
  19. उर्वर – ऊसर
  20. एक – अनेक
  21. आलस्य – स्फूर्ति
  22. अर्थ – अनर्थ
  23. उधार – नगद
  24. उपस्थित – अनुपस्थित
  25. अतिवृष्टि – अनावृष्टि
  26. उत्कृष्ट – निकृष्ट
  27. उत्तम – अधम
  28. आदर्श – यथार्थ
  29. आय – व्यय
  30. स्वाधीन – पराधीन
  31. आहार – निराहार
  32. दाता – याचक
  33. खेद – प्रसन्नता
  34. गुप्त – प्रकट
  35. प्रत्यक्ष – परोक्ष
  36. घृणा – प्रेम
  37. सजीव – निर्जीव
  38. सुगंध – दुर्गन्ध
  39. मौखिक – लिखित
  40. संक्षेप – विस्तार
  41. घात – प्रतिघात
  42. निंदा – स्तुति
  43. मितव्यय – अपव्यय
  44. सरस – नीरस
  45. सौभाग्य – दुर्भाग्य
  46. मोक्ष – बंधन
  47. कृतज्ञ – कृतघ्न
  48. क्रय – विक्रय
  49. दुर्लभ – सुलभ
  50. निरक्षर – साक्षर
  51. नूतन – पुरातन
  52. बंधन – मुक्ति
  53. ठोस – तरल
  54. यश – अपयश
  55. सगुण – निर्गुण
  56. मूक – वाचाल
  57. रुग्ण – स्वस्थ
  58. रक्षक – भक्षक
  59. वरदान – अभिशाप
  60. शुष्क – आर्द्र
  61. हर्ष – शोक
  62. क्षणिक – शाश्वत
  63. विधि – निषेध
  64. विधवा – सधवा
  65. शयन – जागरण
  66. शीत – उष्ण
  67. सक्रिय – निष्क्रय
  68. सफल – असफल
  69. सज्जन – दुर्जन
  70. शुभ – अशुभ
  71. संतोष – असंतोष
  72. आतुर – शांत
  73. आगामी – विगत
  74. आरोह – अवरोह
  75. आचार – अनाचार
  76. आदत्त – प्रदत्त
  77. आदर – अनादर
  78. उचित – अनुचित
  79. आरम्भ – अंत
  80. आह्वान – विसर्जन
  81. आवृत – अनावृत
  82. आकर्ष – विकर्ष
  83. आद्र – शुष्क
  84. आच्छादित – अनाछ्दित
  85. आहार – अनाहार
  86. आशा – निराशा
  87. आधुनिक – प्राचीन
  88. आशीर्वाद – अभिशाप
  89. आसक्त – अनाशक्त
  90. आगमन – गमन
  91. आध्यात्मिक – भौतिक
  92. आस्था – अनास्था
  93. इच्छा – अनिच्छा
  94. इहलोक – परलोक
  95. ईश्वर – अनीश्वर
  96. ईर्ष्या – प्रेम
  97. उत्कर्ष – अपकर्ष
  98. उषा – संध्या
  99. उग्र – सौम्य
  100. उदार – अनुदार
  101. उपकार – अपकार
  102. उन्नति – अवनति
  103. उपयुक्त – अनुपयुक्त
  104. उपाय – निरुपाय
  105. एकांगी – सर्वांगीण
  106. ओखली – मूसल
  107. ओछा – गंभीर
  108. ओज – ओजहीन
  109. ओजस्विता – ओजहीनता
  110. ओजस्वी – ओजहीन
  111. ओट – प्रकट
  112. ओढ़ना – बिछाना
  113. ओतप्रोत – विलग
  114. औगत – सुगत
  115. औद्योगिक – अनौद्योगिक
  116. औपचारिक – अनौपचारिक
  117. औपचारिकता – अनौपचारिकता
  118. औघर – सुघर
  119. औंधा – सीधा
  120. औंधाना – सीधा करना
  121. औचक – अक्सर
  122. औचित्य – अनुचित्य
  123. औचक – नियमित
  124. औरत – मर्द
  125. औलाद – वालिद
  126. औवल – आखिर
  127. औहाती – विधवा
  128. कनिष्ठ – ज्येष्ठ
  129. कृष – स्थूल
  130. कृष्ण – शुक्ल
  131. ग्रामीण – शहरी
  132. छली – निश्चल
  133. छूत – अछूत
  134. जल – थल
  135. जन्म – मृत्यु
  136. जंगली – पालतू
  137. दयालु – निर्दयी
  138. धीर – अधीर
  139. नख – शिख
  140. निंदा – प्रशंसा
  141. पक्ष – विपक्ष
  142. पूर्ण – अपूर्ण
  143. परकीया – स्वकीया
  144. भद्र – अभद्र
  145. भाव – अभाव
  146. राग – विराग
  147. चल – अचल
  148. जटिल – सरल
  149. निर्मल – मलिन
  150. नस्वर अनश्वर –
  151. प्रभु – दास
  152. बाढ़ – सूखा
  153. मानव – दानव
  154. मिलन – विछोह
  155. रहित – सहित
  156. रात्री – दिवस
  157. लोभ – संतोष
  158. विपन्न – संपन्न
  159. विशुद्ध – दूषित
  160. विरोध – समर्थन
  161. शकुन – अपशकुन
  162. सामिष – निरामिष
  163. सूक्ष्म – स्थूल
  164. हास्य – रुदन
  165. तरुण – वृद्ध
  166. पंडित – मूर्ख
  167. पतिव्रता – कुलटा
  168. भूत – भविष्य
  169. मनुष्यता – पशुता
  170. मिथ्या – सत्य
  171. योगी – भोगी
  172. अग्नि – जल
  173. अनाथ – सनाथ
  174. अर्पण – ग्रहण
  175. अथ – इति
  176. अस्त – उदय
  177. अगम – सुगम
  178. अपेक्षा – उपेक्षा
  179. अकाल – सुकाल
  180. आयात – निर्यात
  181. असली – नकली
  182. अज्ञ – विज्ञ
  183. अमर – मर्त्य
  184. अधम – उत्तम
  185. आगामी – विगत
  186. आश्रित – अनाश्रित
  187. आरंभ – अंत
  188. आच्छादित – अनाच्छादित
  189. उषा – सौम्य
  190. उत्तीर्ण – अनुतीर्ण
  191. उपयुक्त – अनुपयुक्त
  192. ऋजु – कुटिल
  193. ऋणी – उऋण
  194. एकांगी – सर्वागीण
  195. ऐश्वर्य – दारिद्य
  196. कंकाल – शरीर
  197. कंगला – खुशहाल
  198. कंजूस – दानी
  199. कंटक – पुष्प
  200. कंठस्थ – विस्मरण
  201. कंपन – स्थिर
  202. कई – एक
  203. कगार – मँझधार
  204. कटरा – कटरी
  205. कटुता – मधुरता
  206. कटुक्ति – सूक्ति
  207. कट्टर – उदार
  208. कठिन – सरल
  209. कठोर – कोमल
  210. कड़वा – मीठा
  211. कथन – चुप्पी
  212. कथ्य – अकथ्य
  213. कद्रदान – नाकद्र
  214. कनिष्ठ – वरिष्ठ
  215. कपट – निष्कपट
  216. कपाल – पद
  217. कड़ा – मुलायम
  218. कड़ाह – कड़ाही
  219. कम – ज्यादा
  220. कमखर्च – खर्चीला
  221. कमीना – भला
  222. करतल – पदतल
  223. करार – बेकरार
  224. कपूत – सपूत
  225. कबूलना – नकारना
  226. कर्ज़दार – महाजन
  227. कर्ण कटु – कर्ण प्रिय
  228. कर्मशाला – विश्रामशाला
  229. कर्मशील – कर्महीन
  230. कलंक – निष्कलंक
  231. कलकल – शांत
  232. करीना – बेढंग
  233. करुण – निष्ठुर
  234. कृश – स्थूल
  235. ग्राम्य – शिष्ट
  236. गजब – सामान्य
  237. गठित – अगठित
  238. गठियाना – खोलना
  239. गठीला – ढीला
  240. गड़ना – निकलना
  241. गड़बड़ – सही
  242. गड्मड – सिलसिलेवार
  243. गंधाहारक – गंधदायक
  244. गंधीला – सुगन्धित
  245. गंभीर – सहज
  246. गँवई – शहरी
  247. गँवाना – पाना
  248. गँवार – शहरी ,होशियार
  249. गणतंत्र – राजतंत्र
  250. गणनीय – अगणित
  251. गण्य – नगण्य
  252. गत – आगत
  253. गति – अगति
  254. गतिमान – स्थिर
  255. गतिरोध – निर्विरोध
  256. ग़दर – शांति
  257. घंटा – घंटी
  258. घंटा – पल
  259. घटती – बढती
  260. घटाना – बढ़ाना
  261. घटाव – जोड़
  262. घटित – अघटित
  263. घनिष्ठ – बहिरंग
  264. घनेरा – नगण्य
  265. घमंडी – विनयी
  266. घमासान – सामान्य
  267. घाटी – पर्वत
  268. घायल – दुरुस्त
  269. घात – प्रतिघात
  270. घमंड – विनय
  271. घोषित – अघोषित
  272. रचना – विनाश
  273. रत – विरत
  274. राजतंत्र – प्रजातंत्र
  275. रिक्त – पूर्ण
  276. रंगीन – रंगहीन
  277. लोभी – संतोषी
  278. लेन – देन
  279. लौह – स्वर्ण
  280. वन – मरू
  281. विरह – मिलन
  282. विशालकाय – लघुकाय
  283. विश्वास – संदेह
  284. शासक – शासित
  285. शुचि – अशुचि
  286. शोषण – पोषण
  287. समास – व्यास
  288. सम्पद – विपद
  289. स्थावर – जंगम
  290. स्वकीया – परकीय
  291. सांगत – असंगत
  292. संत – असंत
  293. संश्लिष्ट – विश्लिष्ट
  294. वृष्टि – अनाविष्टि
  295. विवाद – निर्णय
  296. विशिष्ट – साधारण
  297. विस्तार – संक्षेप
  298. श्वेत – श्याम
  299. सदाशय – दुराशय
  300. सपूत – कपूत
  301. समाज – व्यक्ति
  302. ससीम – असीम
  303. संकीर्ण – उदार
  304. सूक्षम – स्थूल
  305. क्षम – अक्षम
  306. क्षर – अक्षर
  307. सुगम – दुर्गम
  308. सुभग – दुर्भग
  309. क्षुद्र – महान
  310. श्रव्य – दृश्य
  311. लघु – गुरु
  312. लौकिक – अलौकिक
  313. लिप्त – अलिप्त
  314. लुप्त – व्यक्त
  315. वसंत – पतझड़
  316. वाद – प्रतिवाद
  317. वास्तविक – अवास्तविक
  318. विकास – पतन
  319. विवादास्पद – निर्विवाद
  320. विनय – अविनय
  321. वृद्ध – बालक
  322. विश्वास – अविश्वास
  323. विषम – सम
  324. वीर – कायर
  325. विवेक – अविवेक
  326. विश्लेषण – संश्लेषण
  327. विजय – पराजय
  328. विस्मरण – स्मरण
  329. व्यावाहारिक – अव्यावाहारिक
  330. विमुख – सन्मुख
  331. वृहत – लघु
  332. वीरान – आबाद
  333. विस्तृत – संक्षिप्त
  334. वैतनिक – अवैतनिक
  335. व्यक्त – अव्यक्त
  336. श्रांत – अश्रांत
  337. व्यर्थ – सार्थक
  338. व्यय – आय
  339. व्यष्टि – समष्टि
  340. विद्या – अविद्या
  341. विरत – निरत
  342. विष – अमृत
  343. विशेष – सामान्य
  344. विपत्ति – संपत्ति
  345. विभक्त – अविभक्त
  346. विदुषी – अज्ञानी
  347. विद्वान – मूर्ख
  348. विशुद्ध – अशुद्ध
  349. वृद्धि – हास्र
  350. वादी – प्रतिवादी
  351. वैमनस्य – सौमनस्य
  352. विरागी – रागी
  353. विरोध – अवरोध
  354. शक्तिशाली – शक्तिहीन
  355. शिष्य – गुरु
  356. शत्रु – मित्र
  357. शुभ – तरल
  358. शिव – अशिव
  359. श्रीगणेश – इतिश्री
  360. श्रध्दा – अश्रधा
  361. सभ्यता – बर्बरता
  362. संगत – असंगत
  363. संतुष्ट – असंतुष्ट
  364. सम – विषम
  365. सर्द – गर्म
  366. सत – असत
  367. सफल – विफल
  368. सचेत – अचेत
  369. सच्चरित – दुश्चरित
  370. सुकर – दुष्कर
  371. सहयोगी – प्रतियोगी
  372. सजल – निर्जल
  373. सित – असित
  374. संतोष – संतोष
  375. स्वामी – सेवक
  376. सुधा – गरल
  377. सुरक्षित – असुरक्षित
  378. सृष्टि – संहार
  379. संकल्प – विकल्प
  380. संधि – विग्रह
  381. संयोग – वियोग
  382. सामायिक – असामयिक
  383. स्पृश्य – अस्पृश्य
  384. स्पष्ट – अस्पष्ट
  385. सुस्त – चुस्त
  386. सम्बद्ध – असम्बद्ध
  387. स्वधर्म – विधर्म
  388. साहसी – कायर
  389. सुविधा – असुविधा
  390. स्वदेश – विदेश
  391. स्वजाति – विजाती
  392. सकाम – निष्काम
  393. सुकर्म – कुकर्म
  394. सुख – दुःख
  395. सुन्दर – कुरूप
  396. सबाध – निर्बाध
  397. संग्रह – त्याग
  398. संगठन – विघटन
  399. सरल – क्लिष्ट
  400. सत्कार – तिरस्कार
  401. साक्षर – निरक्षर
  402. सापेक्ष – निरपेक्ष
  403. सद्वृत – दुवृत
  404. सदाचार – दुराचार
  405. स्वीकृति – अस्वीकृति
  406. सौन्दर्य – कुरूपता
  407. स्वाभाविक – अस्वाभाविक
  408. सखा – शत्रु
  409. सवीकार – निर्विकार
  410. सुलभ – दुर्लभ
  411. समस्या – समाधान
  412. संकोच – असंकोच
  413. अल्पायु – दीर्घायु
  414. सुसंगति – कुसंगति
  415. सात्विक – तामसिक
  416. सदाचारी – कदाचारी
  417. सुपरिणाम – दुष्परिणाम
  418. सन्मार्ग – कुमार्ग
  419. स्वच्छ – मलिन
  420. सार्थक – निरर्थक
  421. साकार – निराकार
  422. सुपात्र – कुपात्र
  423. सुपथ – कुपथ
  424. सुशील – दुशील
  425. सहज – कठिन
  426. साहस – साहसहीन
  427. स्थूल – सूक्ष्म
  428. सुलझाव – उलझाव
  429. संग – असंग
  430. सुर – असुर
  431. साधु – असाधु
  432. सत्य – असत्य
  433. सुमति – कुमति
  434. सदय – निर्दय
  435. संकीर्ण – उदार
  436. सुकृति – दुष्कृति
  437. सूना – भरा
  438. सुदूर – अदूर
  439. सभय – निर्भय
  440. सुबह – शाम
  441. सच – झूठ
  442. सुबुद्धि – कुबुद्धि
  443. हार – जीत
  444. हिंसा – अहिंसा
  445. हित – अहित
  446. हस्व – दीर्घ
  447. क्षणिक – शास्वत
  448. क्षम्य – अक्षम्य
  449. क्षमा – दंड
  450. लम्पट – सदाचारी
  451. लम्ब – आधार
  452. लम्बा – ठिगना
  453. लम्बाई – चौड़ाई
  454. लंबित – त्वरित
  455. लम्बोदरा – छोटा
  456. लकीर – बिंदु
  457. लक्षण – कुलक्षण
  458. लक्ष्णा – अभिधा
  459. लक्षित – अलक्षित
  460. लक्षितार्थ – अभिधार्थ
  461. लक्ष्य – अलक्ष्य
  462. लखपति – खाकपति
  463. लगभग – पूरा
  464. लगातार – रुक रूककर
  465. लगाना – हटाना
  466. लगाव – हटाना
  467. लगाव – दुराव
  468. लडखडाना – संभालना
  469. लड़ना – मिलना
  470. लड़ाई – सुलह
  471. लड़ाका – सद्भावी
  472. लड़ाना – मिलाना
  473. लतखोर – भला
  474. लताड़ना – थपराना
  475. लतिका – पौधा
  476. लथपथ – सूखा
  477. लताड़ – प्यार
  478. लदाई – उतराई
  479. लफंगा – भला शरीफ़
  480. लहँगा – साड़ी
  481. लबालब – खाली
  482. लब्ध – अनुपलब्ध
  483. लब्धप्रतिष्ठित – छिन्नप्रतिष्ठ
  484. लग्न – कुलग्न
  485. लघु – दीर्घ
  486. लघुता – बड़प्पन
  487. लघुशंका – दीर्घशंका
  488. लचक – कठोरता
  489. लचीला – कठोर
  490. लचीलापन – कड़ापन
  491. लजीला – निर्लज्ज
  492. लज्जित – बेशर्म
  493. लटकना – उठना
  494. लटपट – सही
  495. लड़की – लड़का
  496. लम्हा – घंटा
  497. लय – बेलय
  498. लयात्मक – अलायात्मक
  499. लरजना – थिरना
  500. ललकना – विलगना
  501. ललकार – पुकार
  502. ललकारना – पुकारना
  503. ललचना – त्यागना
  504. ललाई – सफ़ेदी
  505. ललित – कुरूप
  506. लवण – शर्करा
  507. लवलीन – अमग्न
  508. लहलहाना – मुरझाना
  509. लहू – पसीना
  510. चिर – अचिर
  511. चिरंतर – नश्वर
  512. चोर – साधू
  513. छल – निश्छल
  514. छांह – धूप
  515. जन्म – मरण
  516. जय – पराजय
  517. ज्येष्ठ – कनिष्ठ
  518. ज्योति – तम
  519. जड़ – चेतन
  520. जागरण – निद्रा
  521. जाग्रत – सुप्त
  522. ज्योतिर्मय – तमोमय
  523. जागृति – सुषुप्ति
  524. जेय – अजेय
  525. जल – स्थल
  526. जवानी – बुढ़ापा
  527. जीवन – मरण
  528. जीवित – मृत
  529. जोड़ – घटाव
  530. जंगम – स्थावर
  531. जाति – विजाति
  532. ज्वार – भाटा
  533. झोपडी – महल
  534. तम – ज्योति
  535. तिमिर – प्रकाश
  536. तीव्र – मंद
  537. तुकांत – अतुकांत
  538. तुच्छ – महान
  539. अंकुश – निरंकुश
  540. अकाल – सुकाल
  541. अक्रुर – क्रुर
  542. अकलुष – कलुष
  543. अग्राह्य – ग्राह्य
  544. अग्रज – अनुज
  545. अगला – पिछला
  546. अग्रिम – अन्तिम
  547. अचल – चल
  548. अजल – निर्जल
  549. वृष्टि – अनावृष्टि
  550. अनंत – अंत
  551. अति – अल्प
  552. अथ – इति
  553. अतुकान्त – तुकान्त
  554. अतिवृष्टि – अनावृष्टि
  555. अनाहूत – आहुत
  556. अनुकूल – प्रतिकूल
  557. अनुरक्ति – विरक्ति
  558. अनित्य – नित्य
  559. अनुलोम – विलोम
  560. अनभिज्ञ – भिज्ञ
  561. अभिज्ञ – अनभिज्ञ
  562. अमृत, – अमि, (अमिय)
  563. विष – जहर
  564. अर्पण – ग्रह्र्ण
  565. अपेक्षा – उपेक्षा
  566. अर्वाचीन – प्राचीन
  567. अपकार – उपकार
  568. अवलम्ब – निरालम्ब
  569. अल्प – अधिक
  570. अधम – उत्तम
  571. अवनत – उन्नत
  572. अन्तरंग – बहिरंग
  573. अनाथ – सनाथ
  574. आदर – अनादर
  575. अदेय – देय
  576. अन्तरंग – बहिरंग
  577. अंतर – बाह्य
  578. अंशतः – पूर्णतः
  579. अल्पकालीन – दीर्घकालीन
  580. अल्पज्ञ – बहुज्ञ
  581. अपेक्षित – अनपेक्षित
  582. अधुनातन – पुरातन
  583. अस्पृश्य – स्पृश्य
  584. स्वीकार – अस्वीकार
  585. अवनि, – पृथ्वी,
  586. भू, – अम्बर,
  587. आकाश – नभ
  588. अधर्म – सध्दर्म
  589. अदोष – सदोष
  590. अल्पायु – दीर्घायु
  591. अभ्यस्त – अनभ्यस्त
  592. अनुरक्त – विरक्त
  593. अमर – मर्त्य
  594. अतल – वितल
  595. अवर – प्रवर
  596. अमावस्या – प्रूर्णिमा
  597. असली – नकली
  598. अरूचि – सुरूचि
  599. अज्ञ – विज्ञ
  600. अनागत – आगत
  601. अनिष्ट – इष्ट
  602. अस्त – उदय
  603. अस्ताचल – उदयाचल
  604. अनातुर – आतुर
  605. अनैतिहासिक – ऐतिहासिक
  606. अपचार – उपचार
  607. अवरोह – आरोह
  608. अनुर्तीण – उर्तीण
  609. रात – दिन
  610. अमृत – विष
  611. अन्धकार – प्रकाश
  612. इच्छा – अनिच्छ।
  613. अनुराग – विराग
  614. आदि – अंत
  615. अमृत – विष
  616. अथ – इति
  617. अन्धकार – प्रकाश
  618. अल्पायु – दीर्घायु
  619. अनुराग – विराग
  620. अनुज – अग्रज
  621. अधिक – न्यून
  622. अर्थ – अनर्थ
  623. अतिवृष्टि – अनावृष्टि
  624. अनुपस्थिति – उपस्थिति
  625. अज्ञान – ज्ञान
  626. अनुकूल – प्रतिकूल
  627. अभिज्ञ – अनभिज्ञ
  628. अल्प – अधिक
  629. अनिवार्य – वैकल्पिक
  630. अगम – सुगम
  631. अभिमान – नम्रता
  632. अनुग्रह – विग्रह
  633. अपमान – सम्मान
  634. अरुचि – रुचि
  635. अर्वाचीन – प्राचीन
  636. अवनति – उन्नति
  637. अवनी – अंबर
  638. अच्छा – बुरा
  639. अच्छाई – बुराई
  640. अमीर – ग़रीब
  641. अंधेरा – उजाला
  642. अर्जित – अनर्जित
  643. अंत – प्रारंभ
  644. अंतिम – प्रारंभिक
  645. अनजान – जाना पहचाना
  646. आदि – अंत
  647. आगामी – गत
  648. आग्रह – दुराग्रह
  649. आकर्षण – विकर्षण
  650. आदान – प्रदान
  651. आलस्य – स्फूर्ति
  652. आदर्श – यथार्थ
  653. आय – व्यय
  654. आहार – निराहार
  655. आविर्भाव – तिरोभाव
  656. आमिष – निरामिष
  657. आर्द्र – शुष्क
  658. आज़ादी – ग़ुलामी
  659. आकाश – पाताल
  660. आशा – निराशा
  661. आश्रित – निराश्रित
  662. आरंभ – अंत
  663. आदर – अनादर
  664. आयात – निर्यात
  665. आर्य – अनार्य
  666. आदि – अनादि
  667. आस्तिक – नास्तिक
  668. आवश्यक – अनावश्यक
  669. आनंद – शोक
  670. आधुनिक – प्राचीन
  671. आना – जाना
  672. आलस्य – फुर्ती
  673. आध्यात्मिक – भौतिक
  674. इच्छा – अनिच्छा
  675. इष्ट – अनिष्ट
  676. इच्छित – अनिच्छित
  677. इहलोक – परलोक
  678. उत्कर्ष – अपकर्ष
  679. उत्थान – पतन
  680. उद्यमी – आलसी
  681. उर्वर – ऊसर
  682. उधार – नक़द
  683. उपस्थित – अनुपस्थित
  684. उत्कृष्ट – निकृष्ट
  685. उपजाऊ – बंजर
  686. उदय – अस्त
  687. उपकार – अपकार
  688. उदार – अनुदार
  689. उत्तीर्ण – अनुत्तीर्ण
  690. उत्तर – दक्षिण
  691. ऊंचा – नीचा
  692. उन्नति – अवनति
  693. उचित – अनुचित
  694. उत्तरार्द्ध – पूर्वार्द्ध
  695. एकता – अनेकता
  696. एक – अनेक
  697. ऐसा – वैसा
  698. औपचारिक – अनौपचारिक
  699. कृतज्ञ – कृतघ्न
  700. क्रय – विक्रय
  701. कमाना – खर्च करना
  702. क्रूर – दयालु
  703. कच्चा – पक्का
  704. कटु – मधुर
  705. क्रिया – प्रतिक्रिया
  706. कड़वा – मीठा
  707. क्रुद्ध – शान्त
  708. कर्म – निष्कर्म
  709. कठिनाई – सरलता
  710. कभी – कभी अक्सर
  711. कठिन – सरल
  712. केंद्रित – विकेंद्रित
  713. क़रीबी – दूर के
  714. कम – अधिक
  715. खेद – प्रसन्नता
  716. खिलना – मुरझाना
  717. खुशी – दु:ख
  718. ख़रीददार – विक्रेता
  719. ख़रीद – बिक्री
  720. ख़रीदना – बेचना
  721. गर्म – ठंडा
  722. गन्दा – साफ़
  723. गहरा – उथला
  724. ग़रीब – अमीर
  725. गुण – दोष, अवगुण
  726. ग़लत – सही
  727. घृणा – प्रेम
  728. घात – प्रतिघात
  729. घर – बाहर
  730. घाटा – फ़ायदा
  731. चर – अचर
  732. चौड़ी – संकरी, तंग
  733. छोटा – बड़ा
  734. छूत – अछूत
  735. जन्म – मृत्यु
  736. जल्दी – देरी
  737. जीवन – मरण
  738. जल – थल
  739. जड़ – चेतन
  740. जटिल – सरस
  741. झूठ – सच
  742. ठोस – तरल
  743. डरपोक – निड़र
  744. तुच्छ – महान
  745. तकलीफ़ – आराम
  746. तपन – ठंडक
  747. दुर्लभ – सुलभ
  748. दाता – याचक
  749. दिन – रात
  750. देव – दानव
  751. दुराचारी – सदाचारी
  752. दयालु – निर्दयी
  753. देशी – परदेशी
  754. धीरे – तेज़
  755. धनी – ग़रीब, निर्धन
  756. धर्म – अधर्म
  757. धूप – छाँव
  758. धीर – अधीर
  759. न्याय – अन्याय
  760. निजी – सार्वजनिक
  761. नक़द – उधार
  762. नियमित – अनियमित
  763. निश्चित – अनिश्चित
  764. निरक्षर – साक्षर
  765. नूतन – पुरातन
  766. निंदा – स्तुति
  767. निर्दोष – र्दोष
  768. नीचा – ऊंचा
  769. नकली – असली
  770. निर्माण – विनाश
  771. निकट – दूर
  772. प्यार – घृणा
  773. प्रत्यक्ष – परोक्ष
  774. पतला – मोटा
  775. पाप – पुण्य
  776. पतिव्रता – कुलटा
  777. प्रलय – सृष्टि
  778. पवित्र – अपवित्र
  779. प्रश्न – उत्तर
  780. पूर्ण – अपूर्ण
  781. प्रेम – घृणा
  782. परतंत्र – स्वतंत्र
  783. प्राचीन – नवीन / नया
  784. पक्ष – निष्पक्ष
  785. प्राकृतिक – अप्राकृतिक
  786. प्रसन्न – अप्रसन्न
  787. प्रभावित – अप्रभावित
  788. पोषण – कुपोषण
  789. परिचित – अपरिचित
  790. प्रवेश – निकास
  791. पदोन्नति – पदावनति
  792. प्रतिकूल – अनुकूल
  793. प्रारंभ – अंत
  794. पसंद – नापसंद
  795. बंधन – मुक्ति
  796. बुद्धिमता – मूर्खता
  797. बासी – ताजा
  798. बाढ़ – सूखा
  799. बुराई – भलाई
  800. भूलना – याद करना
  801. भाव – अभाव
  802. मूक – वाचाल
  803. मितव्यय – अपव्यय
  804. मोक्ष – बंधन
  805. मौखिक – लिखित
  806. मानवता – दानवता
  807. महात्मा – दुरात्मा
  808. मान – अपमान
  809. मधुर – कटु
  810. मित्र – शत्रु
  811. मिथ्या – सत्य
  812. मंगल – अमंगल
  813. महंगा – सस्ता
  814. मेहनती – आलसी / कामचोर
  815. मृत्यु – जन्म
  816. मंजूर – नामंजूर
  817. मुमकिन – नामुमकिन
  818. यश – अपयश
  819. युद्ध – शांति
  820. योग्य – अयोग्य
  821. रात – दिन
  822. रुग्ण – स्वस्थ
  823. रक्षक – भक्षक
  824. राग – द्वेष
  825. रात्रि – दिवस
  826. राजा – रंक
  827. रुचि – अरुचि
  828. रोज़गार – बेरोज़गा
  829. लाभ – हानि
  830. व्यवस्था – अव्यवस्था
  831. व्यावहारिक – अव्यावहारिक
  832. विधि – निषेध
  833. विधवा – सधवा
  834. वरदान – अभिशाप
  835. विनम्रता – घमंड
  836. विजय – पराजय
  837. वसंत – पतझड़
  838. विरोध – समर्थन
  839. विशुद्ध – दूषित
  840. विषम – सम
  841. विद्वान – मूर्ख
  842. विश्वास – अविश्वास
  843. विकसित – अविकसित
  844. विशिष्ट – सामान्य / साधारण
  845. विश्वनीय – अविश्वनीय
  846. विस्तृत – संक्षिप्त
  847. विकास – ह्रास
  848. श्वेत – श्याम
  849. शयन – जागरण
  850. शीत – उष्ण
  851. शुभ – अशुभ
  852. शुष्क – आर्द्र
  853. शोर – शांन्ति
  854. श्रम – विश्राम
  855. श्रोता – वक्ता
  856. स्वतंत्र – परतंत्र
  857. स्वस्थ – अस्वस्थ
  858. स्वीकृत – अस्वीकृत
  859. स्वदेश – विदेश
  860. स्वर्ग – नरक
  861. स्तुति – निंदा
  862. स्वाधीन – पराधीन
  863. स्वतंत्रता – दासता
  864. स्वीकार – अस्वीकार
  865. स्थाई – अस्थायी
  866. सजीव – निर्जीव
  867. सुगंध – दुर्गन्ध
  868. संक्षेप – विस्तार
  869. सरस – नीरस
  870. सौभाग्य – दुर्भाग्य
  871. सगुण – निर्गुण
  872. सक्रिय – निष्क्रय
  873. सफल – असफल
  874. सज्जन – दुर्जन
  875. संतोष – असंतोष
  876. सुखान्त – दुखांत
  877. सच – झूठ
  878. सुन्दर – बदसूरत, कुरूप
  879. साक्षर – निरक्षर
  880. सुपुत्र – कुपुत्र
  881. सुर – असुर
  882. सुमति – कुमति
  883. साकार – निराकार
  884. सुजन – दुर्जन
  885. सम्मान – अपमान, अनादर
  886. सुबह – शाम
  887. सूर्योदय – सूर्यास्त
  888. सरकारी – ग़ैरसरकारी
  889. सुविधा – असुविधा
  890. सस्ता – महंगा
  891. सक्षम – अक्षम
  892. सुरक्षित – असुरक्षित
  893. संभव – असंभव
  894. संतुलित – असंतुलित
  895. संतुलन – असंतुलन
  896. सावधानी – असावधानी
  897. सघन – विरल
  898. सहायक – बाधक
  899. सहमत – असहमत
  900. सुख – दुख
  901. सहयोग – असहयोग
  902. सहमति – असहमति
  903. समापन – उद्घाटन
  904. सर्दी – गर्मी
  905. हर्ष – शोक
  906. हित – अहित
  907. हिंसा – अहिंसा
  908. हार – जीत
  909. हानि – लाभ
  910. क्षणिक – शाश्वत
  911. ज्ञान – अज्ञान

उपरोक्त हिन्दी के विलोम शब्द कक्षा 1 से 12 (class 1, class 2, class 2, class 3, class 4, class 5, class 6 , class 7, class 8, class 8, class 9, class 10, class 11, class 12) के अतिरिक्त अन्य हिन्दी विषयक परीक्षाओं के लिए भी महत्वपूर्ण हैं। पढ़ें: Paryayvachi Shabd

Vilom Shabd Ke Udaharan, Example
Vilom Shabd Ke Udaharan

सरल विलोम शब्द (Easy opposite word in Hindi) :

शब्द विलोम
हानि लाभ
आवश्यक अनावश्यक
मान अपमान
जन्म मृत्यु
दुर्गम सुगम
दुर्बल सबल
लघु दीर्घ
उदय अस्त
पाप पुण्य
इच्छा अनिच्छा
आशा निराशा
आदर अनादर
उदार अनुदार
गुण दोष
आदि अंत
जन्म मृत्यु
यश अपयश
वीर कायर
साकार निराकार
उचित अनुचित
मूक वाचाल
जीवित मृत
कोमल कठोर
नूतन पुरातन
अनुकूल प्रतिकूल

Frequently Asked Questions (FAQ)

1. विलोम शब्द किसे कहते हैं?

विपरीत अर्थ देनेवाले शब्द विपरीतार्थक शब्द या विलोम शब्द (Antonyms) कहलाते हैं।

2. विलोम शब्द की परिभाषा उदाहरण सहित लिखो?

विपरीत अर्थ देने वाले शब्दों को विलोम शब्द कहते हैं। इसीलिए इन्हें विपरीतार्थक शब्द भी कहते हैं। उदाहरण : सुख-दुख, सहयोग-असहयोग, सहमति-असहमति, समापन-उद्घाटन, सर्दी-गर्मी, हर्ष-शोक, हित-अहित आदि।

3. लिंग-परिवर्तन के द्वारा विलोम शब्द कैसे बनाते हैं?

लिंग-परिवर्तन के द्वारा विलोम शब्द: जैसे भाई-बहन, राजा-रानी, वर-वधू, लड़का-लडकी गाय-बैल, कुत्ता-कुतिया, इत्यादि।

4. उपसर्ग की सहायता से विलोम शब्द कैसे बनाते हैं?

उपसर्ग की सहायता से विलोम शब्द : जैसे- ईश्वर-अनीश्वर, आस्था-अनास्था, अस्वस्थ-स्वस्थ, मान-अपमान, अल्पायु-दीर्धायु, अंतर्मुखी-बहिर्मुखी, इत्यादि।

5. विलोम शब्द के कुछ उदाहरण लिखिए?

विलोम शब्द के उदाहरण : सुख – दुख, सहयोग – असहयोग, सहमति – असहमति, समापन – उद्घाटन, सर्दी – गर्मी, हर्ष – शोक, हित – अहित आदि।

अन्य लेख पढ़ें:- Hindi Grammar:- भाषावर्ण शब्दपदवाक्यसंज्ञा सर्वनामविशेषणक्रियाक्रिया विशेषणसमुच्चय बोधकविस्मयादि बोधकवचनलिंगकारकपुरुषउपसर्गप्रत्ययसंधिछन्दसमासअलंकाररसश्रंगार रसविलोम शब्दपर्यायवाची शब्दअनेक शब्दों के लिए एक शब्द Subject Wise Study : ➭ Click Here

10 Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *