मुच्/मुञ्च् (छोड़ना) धातु के रूप – Munch/Much Ke Dhatu Roop in Sanskrit

Munch/Much Dhatu in Sanskrit

मुच्/मुञ्च् धातु (छोड़ना, to leave)संस्कृत व्याकरण में मुच् धातु तुदादिगण धातु शब्द है। अतः Much Dhatu के Dhatu Roop की तरह मुच् जैसे सभी तुदादिगण धातु के धातु रूप (Dhatu Roop) इसी प्रकार बनाते है, जैसे- मृ, तुद्, क्षिप्, इष्, प्रछ, सिच् आदि।

मुच् धातु का गण (Conjugation): तुदादिगण (षष्ठम् गण – Sixth Conjugation).

मुच् का अर्थ: मुच् का अर्थ छोड़ना, to leave होता है।

मुच्/मुञ्च् के धातु रूप (Dhatu Roop of Much) – परस्मैपदी

मुच्/मुञ्च् धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में मुच् धातु रूप (Much Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।

1 . मुच्/मुञ्च् धातु लट् लकार – वर्तमान काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुञ्चति मुञ्चतः मुञ्चन्ति
मध्यम पुरुष मुञ्चसि मुञ्चथः मुञ्चथ
उत्तम पुरुष मुञ्चामि मुञ्चावः मुञ्चामः

2. मुच्/मुञ्च् धातु लृट् लकार – भविष्यत काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मोक्ष्यति मोक्ष्यत: मोक्ष्यन्ति
मध्यम पुरुष मोक्ष्यसि मोक्ष्यथ: मोक्ष्यथ
उत्तम पुरुष मोक्ष्यामि मोक्ष्याव: मोक्ष्याम:

3. मुच्/मुञ्च् धातु लङ् लकार – भूतकाल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अमुञ्चत् अमुञ्चताम् अमुञ्चन्
मध्यम पुरुष अमुञ्चः अमुञ्चतम् अमुञ्चत
उत्तम पुरुष अमुञ्चम् अमुञ्चाव अमुञ्चाम

4. मुच्/मुञ्च् धातु लोट् लकार – आज्ञा के अर्थ में

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुञ्चतु मुञ्चताम् मुञ्चन्तु
मध्यम पुरुष मुञ्च मुञ्चतम् मुञ्चत
उत्तम पुरुष मुञ्चानि मुञ्चाव मुञ्चाम

5. मुच्/मुञ्च् धातु विधिलिङ् लकार – चाहिए के अर्थ में

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुञ्चेत् मुञ्चेताम् मुञ्चेयुः
मध्यम पुरुष मुञ्चेः मुञ्चेतम् मुञ्चेत
उत्तम पुरुष मुञ्चेयम् मुञ्चेव मुञ्चेम

6. मुच्/मुञ्च् धातु लुङ् लकार – सामान्य भूतकाल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अमुचत् अमुचताम् अमुचन्
मध्यम पुरुष अमुचः अमुचतम् अमुचत
उत्तम पुरुष अमुचम् अमुचाव अमुचाम

7. मुच्/मुञ्च् धातु लिट् लकार – परोक्ष भूतकाल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुमोच मुमुचतुः मुमुचुः
मध्यम पुरुष मुमोचिथ मुमुचथुः मुमुच
उत्तम पुरुष मुमोच मुमुचिव मुमुचिम

8. मुच्/मुञ्च् धातु लुट् लकार – अनद्यतन भविष्य काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मोक्ता मोक्तारौ मोक्तार:
मध्यम पुरुष मोक्तासि मोक्तास्थ: मोक्तास्थ
उत्तम पुरुष मोक्तास्मि मोक्तास्व: मोक्तास्म:

9. मुच्/मुञ्च् धातु आशिर्लिङ् लकार – आशीर्वाद हेतु

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुच्यात् मुच्यास्ताम् मुच्यासुः
मध्यम पुरुष मुच्याः मुच्यास्तम् मुच्यास्त
उत्तम पुरुष मुच्यासम् मुच्यास्व मुच्यास्म

10. मुच्/मुञ्च् धातु लृङ् लकार – हेतुहेतुमद् भविष्य काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अमोक्ष्यत् अमोक्ष्यताम् अमोक्ष्यन्
मध्यम पुरुष अमोक्ष्यः अमोक्ष्यतम् अमोक्ष्यत
उत्तम पुरुष अमोक्ष्यम् अमोक्ष्याव अमोक्ष्याम

मुच्/मुञ्च् धातु के रूप (Dhatu Roop of Much/Munch) – आत्मनेपद

1. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लट् लकार – वर्तमान काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुञ्चते मुञ्चेते मुञ्चन्ते
मध्यम पुरुष मुञ्चसे मुञ्चेथे मुञ्चध्वे
उत्तम पुरुष मुञ्चे मुञ्चावहे मुञ्चामहे

2. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लृट् लकार – भविष्यत काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मोक्ष्यते मोक्ष्येते मोक्ष्यन्ते
मध्यम पुरुष मोक्ष्यसे मोक्ष्येथे मोक्ष्यध्वे
उत्तम पुरुष मोक्ष्ये मोक्ष्यावहे मोक्ष्यामहे

3. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लङ् लकार – भूतकाल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अमुञ्चत अमुञ्चेताम् अमुञ्चन्त
मध्यम पुरुष अमुञ्चथाः अमुञ्चेथाम् अमुञ्चध्वम्
उत्तम पुरुष अमुञ्चे अमुञ्चावहि अमुञ्चामहि

4. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लोट् लकार – आज्ञा के अर्थ में

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुञ्चताम् मुञ्चेताम् मुञ्चन्ताम्
मध्यम पुरुष मुञ्चस्व मुञ्चेथाम् मुञ्चध्वम्
उत्तम पुरुष मुञ्चै मुञ्चावहै मुञ्चामहै

5. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु विधिलिङ् लकार – चाहिए के अर्थ में

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुञ्चेत मुञ्चेयाताम् मुञ्चेरन्
मध्यम पुरुष मुञ्चेथाः मुञ्चेयाथाम् मुञ्चेध्वम्
उत्तम पुरुष मुञ्चेय मुञ्चेवहि मुञ्चेमहि

6. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लुङ् लकार – सामान्य भूतकाल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अमुक्त अमुक्षाताम् अमुक्षत
मध्यम पुरुष अमुक्थाः अमुक्षाथाम् अमुग्ध्वम्
उत्तम पुरुष अमुक्षि अमुक्ष्वहि अमुक्ष्महि

7. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लिट् लकार – परोक्ष भूतकाल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुमुचे मुमुचाते मुमुचिरे
मध्यम पुरुष मुमुचिषे मुमुचाथे मुमुचिध्वे
उत्तम पुरुष मुमुचे मुमुचिवहे मुमुचिमहे

8. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लुट् लकार – अनद्यतन भविष्य काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मोक्ता मोक्तारौ मोक्तार:
मध्यम पुरुष मोक्तासे मोक्तासाथे मोक्ताध्वे
उत्तम पुरुष मोक्ताहे मोक्तास्वहे मोक्तास्महे

9. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु आशिर्लिङ् लकार – आशीर्वाद हेतु

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष मुक्षीष्ट मुक्षीयास्ताम् मुक्षीरन्
मध्यम पुरुष मुक्षीष्ठाः मुक्षीयास्थाम् मुक्षीध्वम्
उत्तम पुरुष मुक्षीय मुक्षीवहि मुक्षीमहि

10. मुच्/मुञ्च् (Much/Munch) धातु लृङ् लकार – हेतुहेतुमद् भविष्य काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अमोक्ष्यत अमोक्ष्येताम् अमोक्ष्यन्त
मध्यम पुरुष अमोक्ष्यथाः अमोक्ष्येथाम् अमोक्ष्यध्वम्
उत्तम पुरुष अमोक्ष्ये अमोक्ष्यावहि अमोक्ष्यामहि

संस्कृत में शब्द रूप देखने के लिए Shabd Roop पर क्लिक करें और नाम धातु रूप देखने के लिए Nam Dhatu Roop पर जायें।

कुछ प्रमुख Dhatu Roop के उदाहरण निम्नलिखित हैं:- अस् (अस्ति) धातु रूपभू (भव्) धातु रूपगम् धातु रूपपठ् धातु रूपदृश् धातु रूपपिव् धातु रूपपत् धातु रूपदा (ददाति) धातु रूपकृ (करना) धातु रूपलिख धातु रूपमिल धातु रूपनाम धातु रूपवद धातु रूपधाव धातु रूपहन धातु रूपहँस धातु रूपखाद धातु रूपरक्ष धातु रूप आदि कुछ महत्वपूर्ण धातु रूप हैं।

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *