दा (देना) धातु के रूप – Daa Ke Dhatu Roop – संस्कृत

Daa Dhatu

दा धातु (देना, to give): दा धातु उभयपदी ह्वादिगण धातु शब्द है। अतः Daa Dhatu के Dhatu Roop की तरह दा जैसे सभी उभयपदी ह्वादिगण धातु के धातु रूप (Dhatu Roop) इसी प्रकार बनाते है, संस्कृत व्याकरण में दा धातु रूप का अति महत्व है।

दा धातु का गण (Conjugation): ह्वादिगण तृतीय गण – Third Conjugation

दा का अर्थ: दा का अर्थ देना, to give होता है।

दा के धातु रूप (Dhatu Roop of Daa) – परस्मैपदी

परस्मैपदी दा धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में दा धातु रूप (Daa Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।

1. लट् लकार दा धातु – वर्तमान काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष ददाति दत्तः ददति
मध्यम पुरुष ददासि दत्थः दत्थ
उत्तम पुरुष ददामि दद्वः दद्मः

2. लिट् लकार दा धातु – Past Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष ददौ ददतुः ददुः
मध्यम पुरुष ददाथ/ददिथ ददथुः दद
उत्तम पुरुष ददौ ददिव ददिम

3. लुट् लकार दा धातु – First Future Tense or Periphrastic

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दाता दातारौ दातारः
मध्यम पुरुष दातासि दातास्थः दातास्थ
उत्तम पुरुष दातास्मि दातास्वः दातास्मः

4. लृट् लकार दा धातु – भविष्यत्, Second Future Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दास्यति दास्यतः दास्यन्ति
मध्यम पुरुष दास्यसि दास्यथः दास्यथ
उत्तम पुरुष दास्यामि दास्यावः दास्यामः

5. लोट् लकार दा धातु – अनुज्ञा, Imperative Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दत्तात्/ददातु दत्ताम् ददतु
मध्यम पुरुष देहि/दत्तात् दत्तम् दत्त
उत्तम पुरुष ददानि ददाव ददाम

6. लङ् लकार दा धातु – भूतकाल, Past Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अददात् अदत्ताम् अददुः
मध्यम पुरुष अददाः अदत्तम् अदत्त
उत्तम पुरुष अददाम् अदद्व अदई-

7. विधिलिङ् लकार दा धातु – चाहिए के अर्थ में, Potential Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दद्यात् दद्याताम् दद्युः
मध्यम पुरुष दद्याः दद्यातम् दद्यात
उत्तम पुरुष दद्याम् दद्याव दद्याम

8. आशीर्लिङ् लकार दा धातु – आशीर्वाद देना, Benedictive Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष देयात् देयास्ताम् देयासुः
मध्यम पुरुष देयाः देयास्तम् देयास्त
उत्तम पुरुष देयासम् देयास्व देयास्म

9. लुङ् लकार दा धातु – Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अदात् अदाताम् अदुः
मध्यम पुरुष अदाः अदातम् अदात
उत्तम पुरुष अदाम् अदाव अदाम

दा के धातु रूप (Dhatu Roop of Daa) – आत्मनेपदी

आत्मनेपदी दा धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में दा धातु रूप (Daa Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।

1. लट् लकार दा धातु – वर्तमान काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दत्ते ददाते ददते
मध्यम पुरुष दत्से ददाथे दद्ध्वे
उत्तम पुरुष ददे दद्वहे दद्महे

2. लिट् लकार दा धातु – Past Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष ददे ददाते ददिरे
मध्यम पुरुष ददिषे ददाथे ददिध्वे
उत्तम पुरुष ददे ददिवहे ददिमहे

3. लुट् लकार दा धातु – First Future Tense or Periphrastic

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दाता दातारौ दातारः
मध्यम पुरुष दातासे दातासाथे दाताध्वे
उत्तम पुरुष दाताहे दातास्वहे दातास्महे

4. लृट् लकार दा धातु – भविष्यत्, Second Future Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दास्यते दास्येते दास्यन्ते
मध्यम पुरुष दास्यसे दास्येथे दास्यध्वे
उत्तम पुरुष दास्ये दास्यावहे दास्यामहे

5. लोट् लकार दा धातु – अनुज्ञा, Imperative Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दत्ताम् ददाताम् ददताम्
मध्यम पुरुष दत्स्व ददाथाम् दद्ध्वम्
उत्तम पुरुष ददै ददावहै ददामहै

6. लङ् लकार दा धातु – भूतकाल, Past Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अदत्त अददाताम् अददत
मध्यम पुरुष अदत्थाः अददाथाम् अदद्ध्वम्
उत्तम पुरुष अददि अदद्वहि अदद्महि

7. विधिलिङ् लकार दा धातु – चाहिए के अर्थ में, Potential Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष ददीत ददीयाताम् ददीरन्
मध्यम पुरुष ददीथाः ददीयाथाम् ददीध्वम्
उत्तम पुरुष ददीय ददीवहि ददीमहि

8. आशीर्लिङ् लकार दा धातु – आशीर्वाद देना, Benedictive Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दासीष्ट दासीयास्ताम् दासीरन्
मध्यम पुरुष दासीष्ठाः दासीयास्थाम् दासीध्वम्
उत्तम पुरुष दासीय दासीवहि दासीमहि

9. लुङ् लकार दा धातु – Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अदित अदिषाताम् अदिषत
मध्यम पुरुष अदिथाः अदिषाथाम् अदिढ्वम्
उत्तम पुरुष अदिषि अदिष्वहि अदिष्महि

संस्कृत व्याकरण में क्रियाओं (verbs) के मूल रूप को धातु कहते हैं। धातु ही संस्कृत शब्दों के निर्माण के लिए मूल तत्त्व है। इनकी संख्या लगभग 2012 है। धातुओं के साथ उपसर्ग, प्रत्यय मिलकर तथा सामासिक क्रियाओं के द्वारा सभी शब्द (संज्ञा, सर्वनाम, क्रिया आदि) बनते हैं। दूसरे शब्द में कहें तो संस्कृत का लगभग हर शब्द अन्ततः धातुओं के रूप में तोड़ा जा सकता है। कृ, भू, स्था, अन्, ज्ञा, युज्, गम्, मन्, जन्, दृश् आदि कुछ प्रमुख धातुएँ हैं। संस्कृत में शब्द रूप देखने के लिए Shabd Roop पर क्लिक करें और नाम धातु रूप देखने के लिए Nam Dhatu Roop पर जायें।