नृत् (नाचना) धातु के रूप – Nrat Ke Dhatu Roop – संस्कृत

Nrat Dhatu

नृत् धातु (नाचना, to dance): नृत् धातु दिवादिगण धातु शब्द है। अतः Nrat Dhatu के Dhatu Roop की तरह नृत् जैसे सभी दिवादिगण धातु के धातु रूप (Dhatu Roop) इसी प्रकार बनाते है, संस्कृत व्याकरण में नृत् धातु रूप का अति महत्व है।

नृत् धातु का गण (Conjugation): दिवादिगण चतुर्थ गण – Fourth Conjugation

नृत् का अर्थ: नृत् का अर्थ नाचना, to dance होता है।

नृत् के धातु रूप (Dhatu Roop of Nrat) – परस्मैपदी

नृत् धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में नृत् धातु रूप (Nrat Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।

1. लट् लकार नृत् धातु – वर्तमान काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नृत्यति नृत्यतः नृत्यन्ति
मध्यम पुरुष नृत्यसि नृत्यथः नृत्यथ
उत्तम पुरुष नृत्यामि नृत्यावः नृत्यामः

2. लिट् लकार नृत् धातु – Past Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष ननर्त ननृततुः ननृतुः
मध्यम पुरुष ननर्तिथ ननृतथुः ननृत
उत्तम पुरुष ननर्त ननृतिव ननृतिम

3. लुट् लकार नृत् धातु – First Future Tense or Periphrastic

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नर्तिता नर्तितारौ नर्तितारः
मध्यम पुरुष नर्तितासि नर्तितास्थः नर्तितास्थ
उत्तम पुरुष नर्तितास्मि नर्तितास्वः नर्तितास्मः

4. लृट् लकार नृत् धातु – भविष्यत्, Second Future Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नर्त्स्यति/नर्तिष्यति नर्त्स्यतः/नर्तिष्यतः नर्त्स्यन्ति/नर्तिष्यन्ति
मध्यम पुरुष नर्त्स्यसि/नर्तिष्यसि नर्त्स्यथः/नर्तिष्यथः नर्त्स्यथ/नर्तिष्यथ
उत्तम पुरुष नर्त्स्यामि/नर्तिष्यामि नर्त्स्यावः/नर्तिष्यावः नर्त्स्यामः/नर्तिष्यामः

5. लोट् लकार नृत् धातु – अनुज्ञा, Imperative Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नृत्यतु/नृत्यतात् नृत्यताम् नृत्यन्तु
मध्यम पुरुष नृत्य/नृत्यतात् नृत्यतम् नृत्यत
उत्तम पुरुष नृत्यानि नृत्याव नृत्याम

6. लङ् लकार नृत् धातु – भूतकाल, Past Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अनृत्यत् अनृत्यताम् अनृत्यन्
मध्यम पुरुष अनृत्यः अनृत्यतम् अनृत्यत
उत्तम पुरुष अनृत्यम् अनृत्याव अनृत्याम

7. विधिलिङ् लकार नृत् धातु – चाहिए के अर्थ में, Potential Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नृत्येत् नृत्येताम् नृत्येयुः
मध्यम पुरुष नृत्येः नृत्येतम् नृत्येत
उत्तम पुरुष नृत्येयम् नृत्येव नृत्येम

8. आशीर्लिङ् लकार नृत् धातु – आशीर्वाद देना, Benedictive Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नृत्यात् नृत्यास्ताम् नृत्यासुः
मध्यम पुरुष नृत्याः नृत्यास्तम् नृत्यास्त
उत्तम पुरुष नृत्यासम् नृत्यास्व नृत्यास्म

9. लुङ् लकार नृत् धातु – Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अनर्तीत् अनर्तिष्टाम् अनर्तिषुः
मध्यम पुरुष अनर्तीः अनर्तिष्टम् अनर्तिष्ट
उत्तम पुरुष अनर्तिषम् अनर्तिष्व अनर्तिष्म

10. लृङ् लकार नृत् धातु – हेतुहेतुमद्भूत, Conditional Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अनर्तिष्यत्/अनर्त्स्यत् अनर्तिष्यताम्/अनर्त्स्यताम् अनर्तिष्यन्/अनर्त्स्यन्
मध्यम पुरुष अनर्तिष्यः/अनर्त्स्यः अनर्तिष्यतम्/अनर्त्स्यतम् अनर्तिष्यत/अनर्त्स्यत
उत्तम पुरुष अनर्तिष्यम्/अनर्त्स्यम् अनर्तिष्याव/अनर्त्स्याव अनर्तिष्याम/अनर्त्स्याम

संस्कृत में शब्द रूप देखने के लिए Shabd Roop पर क्लिक करें और नाम धातु रूप देखने के लिए Nam Dhatu Roop पर जायें।

You may like these posts

धातु रूप – (तिड्न्त प्रकरण) Dhatu Roop in Sanskrit, List, Table Trick

धातु रूप (Dhatu Roop, तिड्न्त प्रकरण) संस्कृत व्याकरण में क्रिया के मूल-रूप (तिड्न्त) को धातु (Verb) कहते हैं। धातुएँ ही संस्कृत भाषा में शब्दों के निर्माण अहम भूमिका निभाती हैं।...Read more !

क्रम्/क्राम् धातु के रूप – Kram Dhatu Roop – संस्कृत

Kram Dhatu क्रम् / क्राम् धातु (चलना, to pace): क्रम् / क्राम् धातु भ्वादिगणीय धातु शब्द है। अतः Kram Dhatu के Dhatu Roop की तरह क्रम् / क्राम् जैसे सभी...Read more !

स्वनज् धातु के रूप – Svanaj Dhatu Roop – संस्कृत

Svanaj Dhatu स्वनज् धातु (आलिङ्गन् करना, to embrace): स्वनज् धातु भ्वादिगणीय धातु शब्द है। अतः Svanaj Dhatu के Dhatu Roop की तरह स्वनज् जैसे सभी भ्वादिगणीय धातु के धातु रूप...Read more !