नी धातु के रूप – Ni ke Dhatu Roop in Sanskrit, all lakar

Ni Dhatu Roop

नी धातु (ले जाना) भ्वादिगणीय धातु है। Ni Dhatu के Roop के जैसे सभी भ्वादिगणीय धातु के धातु रूप (Dhatu Roop) इसी प्रकार बनाते है। नी धातु का गण (Conjugation) ‘भ्वादिगण (प्रथम गण – First Conjugation)’ है। नी का अर्थ ‘ले जाना (To Bring)’ होता है।

नी धातु के रूप संस्कृत में (Ni Dhatu Roop In Sanskrit)

नी धातु रूप के पांच लकार में इस प्रकार है-

  1. नी धातु के लट् लकार में रूप
  2. नी धातु के लृट् लकार में रूप
  3. नी पठ धातु के लङ् लकार में रूप
  4. नी धातु के विधिलिङ् लकार में रूप
  5. नी धातु के लोट् लकार में रूप

नी धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों (All Lakar), पुरुष एवं तीनों वचन में नी धातु रूप (Ni Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं-

नी धातु के लट् लकार में रूप – वर्तमान काल

संस्कृत में लट् लकार का प्रयोग वर्तमान काल को व्‍यक्‍त करने के लिए किया जाता है। नी धातु के लट् लकार में रूप निम्नलिखित हैं:
नी धातु रूप लट् लकार (Ni Dhatu Roop Lat Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नयति नयतः नयन्ति
मध्यम पुरुष नयसि नयथः नयथ
उत्तम पुरुष नयामि नयावः नयामः

नी धातु के लृट् लकार में रूप – भविष्यत् काल

संस्कृत में लृट् लकार का प्रयोग सामान्‍य भविष्‍य काल की घटनाओं को व्‍यक्‍त करने के लिए किया जाता है। नी के धातु रूप लृट् लकार में इस प्रकार हैं:
नी धातु रूप लृट् लकार (Ni Dhatu Roop Lrit Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नेष्यति नेष्यतः नेष्यन्ति
मध्यम पुरुष नेष्यसि नेष्यथः नेष्यथ
उत्तम पुरुष नेष्यामि नेष्यावः नेष्यामः

नी धातु के लङ् लकार में रूप – भूतकाल

लङ् लकार का प्रयोग अनद्यतन भूतकाल की क्रिया को व्‍यक्‍त करने के लिए किया जाता है। नी के धातु रूप लङ् लकार में निम्न हैं:
नी धातु रूप लङ् लकार (Ni Dhatu Roop Lang Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अनयत् अनयताम् अनयन्
मध्यम पुरुष अनयः अनयतम् अनयत
उत्तम पुरुष अनयम् अनयाव अनयाम

नी धातु के विधिलिङ् लकार में रूप – चाहिए के अर्थ में

विधिलिङ् लकार का प्रयोग चाहिए के अर्थ में होता है। नी धातु के विधिलिङ् लकार में रूप इस प्रकार हैं-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नयेत् नयेताम् नयेयुः
मध्यम पुरुष नयेः नयेतम् नयेत
उत्तम पुरुष नयेयम् नयेव नयेम

नी धातु के लोट् लकार में रूप – अनुज्ञावाचक

लोट् लकार का प्रयोग आज्ञा देने के भाव को प्रकट करने के किया जाता है। नी धातु के लोट् लकार में रूप निम्न हैं:
नी धातु रूप लोट् लकार (Ni Dhatu Roop Lot Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नयतु,तात् नयताम् नयन्तु
मध्यम पुरुष नय,तात् नयतम् नयत
उत्तम पुरुष नयानि नयाव नयाम

नी धातु रूप लिट् लकार (Ni Dhatu Roop Lit Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष निनाय निन्यतुः निन्युः
मध्यम पुरुष निनयिथ, निनेथ निन्यथुः निन्य
उत्तम पुरुष निनाय, निनय निन्यिव निन्यिम

नी धातु रूप लुट् लकार (Ni Dhatu Roop Lut Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नेता नेतारौ नेतारः
मध्यम पुरुष नेतासि नेतास्थः नेतास्थ
उत्तम पुरुष नेतास्मि नेतास्वः नेतास्मः

नी धातु रूप आशीर्लिङ् लकार (Ni Dhatu Roop ĀshīrLing Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष नीयात् नीयास्ताम् नीयासुः
मध्यम पुरुष नीयाः नीयास्तम् नीयास्त
उत्तम पुरुष नीयासम् नीयास्व नीयास्म

नी धातु रूप लुङ् लकार (Ni Dhatu Roop Lung Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अनैषीत् अनैष्टाम् अनैषुः
मध्यम पुरुष अनैषीः अनैष्टम् अनैष्ट
उत्तम पुरुष अनैषम् अनैष्व अनैष्म

नी धातु रूप लृङ् लकार (Ni Dhatu Roop Lring Lakar)-

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अनेष्यतम् अनेष्यताम् अनेष्यन्
मध्यम पुरुष अनेष्यः अनेष्यतम् अनेष्यत
उत्तम पुरुष अनेष्यम् अनेष्याव अनेष्याम

संस्कृत में शब्द रूप देखने के लिए Shabd Roop पर क्लिक करें और नाम धातु रूप देखने के लिए Nam Dhatu Roop पर जायें।

प्रश्न-उत्तर

नी धातु के लङ् लकार मध्यम पुरुष में धातु रूप क्या हैं?
लङ् लकार मध्यम पुरुष में नी धातु रूप – अनयत् , अनयताम् , अनयन्।

लट् लकार उत्तम पुरुष में नी धातु रूप बताइए?
लट् लकार उत्तम पुरुष में नी धातु रूप-  नयामि,  नयावः, नयामः।

लृट् लकार प्रथम पुरुष में नी धातु रूप क्या होंगे?
लृट् लकार प्रथम पुरुष में नी धातु रूप – नेष्यति,  नेष्यतः,  नेष्यन्ति।