तन् (फैलाना) धातु के रूप – Tan Ke Dhatu Roop in Sanskrit

Tan Dhatu Roop in Sanskrit

तन् धातु (फैलाना या विस्तार करना, to spread)संस्कृत व्याकरण में तन् धातु तनादिगण धातु शब्द है। अतः Tan Dhatu के Dhatu Roop की तरह तन् जैसे सभी तनादिगण धातु के धातु रूप (Dhatu Roop) इसी प्रकार बनाते है, जैसे- कृ। यह उभयपदीय धातु शब्द है।

तन् धातु का गण (Conjugation): तनादिगण (सप्तम् गण – Seventh Conjugation).

तन् का अर्थ: तन् का अर्थ फैलाना या विस्तार करना, to spread होता है।

तन् के धातु रूप (Dhatu Roop of Tan) – परस्मैपदी

परस्मैपदी तन् धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में तन् धातु रूप (Tan Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं-

1 . तन् धातु लट् लकार (Present Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनोति तनुतः तन्वन्ति
मध्यम पुरुष तनोषि तनुथः तनुथ
उत्तम पुरुष तनोमि तन्वः तन्मः

2. तन् धातु लृट् लकार (Future Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनिष्यति तनिष्यत: तनिष्यन्ति
मध्यम पुरुष तनिष्यसि तनिष्यथ: तनिष्यथ
उत्तम पुरुष तनिष्यामि तनिष्याव: तनिष्याम:

3. तन् धातु लङ् लकार (Past Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अतनोत् अतनुताम् अतन्वन्
मध्यम पुरुष अतनोः अतनुतम् अतनुत
उत्तम पुरुष अतनवम् अतन्व अतन्म

4. तन् धातु लोट् लकार (अनुज्ञा, Imperative Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनोतु तनुताम् तन्वन्तु
मध्यम पुरुष तनु तनुतम् तनुत
उत्तम पुरुष तनवानि तनवाव तनवाम

5. तन् धातु विधिलिङ् लकार (चाहिए के अर्थ में, Potential Mood)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनुयात् तनुयाताम् तनुयुः
मध्यम पुरुष तनुयाः तनुयातम् तनुयात
उत्तम पुरुष तनुयाम् तनुयाव तनुयाम

6. तन् धातु लुङ् लकार (सामान्य भूतकाल, Perfect Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अतनीत् अतनिष्टाम् अतनिषुः
मध्यम पुरुष अतनीः अतनिष्टम् अतनिष्ट
उत्तम पुरुष अतनिषम् अतनिष्व अतनिष्म

7. तन् धातु लिट् लकार (परोक्ष भूतकाल, Past Perfect Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष ततान तेनतुः तेनुः
मध्यम पुरुष तेनिथ तेनथुः तेन
उत्तम पुरुष ततन तेनिव तेनिम

8. तन् धातु लुट् लकार (अनद्यतन भविष्य काल, First Future Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनिता तनितारौ तनितार:
मध्यम पुरुष तनितासि तनितास्थ: तनितास्थ
उत्तम पुरुष तनितास्मि तनितास्व: तनितास्म:

9. तन् धातु आशिर्लिङ् लकार (आशीर्वाद हेतु, Benedictive Mood)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तन्यात् तन्यास्ताम् तन्यासुः
मध्यम पुरुष तन्याः तन्यास्तम् तन्यास्त
उत्तम पुरुष तन्यासम् तन्यास्व तन्यास्म

10. तन् धातु लृङ् लकार (हेतुहेतुमद् भविष्य काल, Conditional Mood)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अतनिष्यत् अतनिष्यताम् अतनिष्यन्
मध्यम पुरुष अतनिष्यः अतनिष्यतम् अतनिष्यत
उत्तम पुरुष अतनिष्यम् अतनिष्याव अतनिष्याम

तन् धातु के रूप (Dhatu Roop of Tan) – आत्मनेपदी

आत्मनेपदी तन् धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में तन् धातु रूप (Tan Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं-

1 . तन् धातु लट् लकार (Present Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनुते तन्वाते तन्वते
मध्यम पुरुष तनुषे तन्वाथे तनुध्वे
उत्तम पुरुष तन्वे तन्वहे तन्महे

2. तन् धातु तन् धातु लृट् लकार (Future Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनिष्यते तनिष्येते तनिष्यन्ते
मध्यम पुरुष तनिष्यसे तनिष्येथे तनिष्यध्वे
उत्तम पुरुष तनिष्ये तनिष्यावहे तनिष्यामहे

3. तन् धातु लङ् लकार (Past Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अतनुत अतन्वाताम् अतन्वत
मध्यम पुरुष अतनुथाः अतन्वाथाम् अतनुध्वम्
उत्तम पुरुष अतन्वि अतन्वहि अतन्महि

4. तन् धातु लोट् लकार (अनुज्ञा, Imperative Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनुताम् तन्वाताम् तन्वताम्
मध्यम पुरुष तनुष्व तन्वाथाम् तनुध्वम्
उत्तम पुरुष तनवै तनवावहै तनवामहै

5. तन् धातु विधिलिङ् लकार (चाहिए के अर्थ में, Potential Mood)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तन्वीत तन्वीयाताम् तन्वीरन्
मध्यम पुरुष तन्वीथाः तन्वीयाथाम् तन्वीध्वम्
उत्तम पुरुष तन्वीय तन्वीवहि तन्वीमहि

6. तन् धातु लुङ् लकार (सामान्य भूतकाल, Perfect Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अतनिष्ट अतनिषाताम् अतनिषत
मध्यम पुरुष अतनिष्ठाः अतनिषाथाम् अतनिढ्वम्
उत्तम पुरुष अतनिषि अतनिष्वहि अतनिष्महि

7. तन् धातु लिट् लकार (परोक्ष भूतकाल, Past Perfect Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तेने तेनाते तेनिरे
मध्यम पुरुष तेनिषे तेनाथे तेनिध्वे
उत्तम पुरुष तेनि तेनिवहे तेनिमहे

8. तन् धातु लुट् लकार (अनद्यतन भविष्य काल, First Future Tense)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनिता तनितारौ तनितार:
मध्यम पुरुष तनितासे तनितासाथे तनिताध्वे
उत्तम पुरुष तनिताहे तनितास्वहे तनितास्महे

9. तन् धातु आशिर्लिङ् लकार (आशीर्वाद हेतु, Benedictive Mood)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष तनिषीष्ट तनिषीयास्ताम् तनिषीरन्
मध्यम पुरुष तनिषीष्ठाः तनिषीयास्थाम् तनिषीध्वम्
उत्तम पुरुष तनिषीय तनिषीवहि तनिषीमहि

10. तन् धातु लृङ् लकार (हेतुहेतुमद् भविष्य काल, Conditional Mood)

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अतनिष्यत अतनिष्येताम् अतनिष्यन्त
मध्यम पुरुष अतनिष्यथाः अतनिष्येथाम् अतनिष्यध्वम्
उत्तम पुरुष अतनिष्ये अतनिष्यावहि अतनिष्यामहि

NOTE: संस्कृत में शब्द रूप देखने के लिए Shabd Roop पर क्लिक करें और नाम धातु रूप देखने के लिए Nam Dhatu Roop पर जायें।

कुछ प्रमुख Dhatu Roop के उदाहरण निम्नलिखित हैं:- अस् (अस्ति) धातु रूपभू (भव्) धातु रूपगम् धातु रूपपठ् धातु रूपदृश् धातु रूपपिव् धातु रूपपत् धातु रूपदा (ददाति) धातु रूपकृ (करना) धातु रूपलिख धातु रूपमिल धातु रूपनाम धातु रूपवद धातु रूपधाव धातु रूपहन धातु रूपहँस धातु रूपखाद धातु रूपरक्ष धातु रूप आदि कुछ महत्वपूर्ण धातु रूप हैं।

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *