दुह् (दूहना) धातु के रूप – Duh Ke Dhatu Roop – संस्कृत

Duh Dhatu

दुह् धातु (दूहना, to milk): दुह् धातु उभयपदी अदादिगणीय धातु शब्द है। अतः Duh Dhatu के Dhatu Roop की तरह दुह् जैसे सभी उभयपदी अदादिगणीय धातु के धातु रूप (Dhatu Roop) इसी प्रकार बनाते है, संस्कृत व्याकरण में दुह् धातु रूप का अति महत्व है।

दुह् धातु का गण (Conjugation): अदादिगण द्वितीय गण – Second Conjugation)

दुह् का अर्थ: दुह् का अर्थ दूहना, to milk होता है।

दुह् के धातु रूप (Dhatu Roop of Duh) – परस्मैपदी

परस्मैपदी दुह् धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में दुह् धातु रूप (Duh Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।

1. लट् लकार दुह् धातु – वर्तमान काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दोग्धि दुग्धः दुहन्ति
मध्यम पुरुष धोक्षि दुग्धः दुग्ध
उत्तम पुरुष दोह्मि दुह्वः दुह्मः

2. लिट् लकार दुह् धातु – Past Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुदोह दुदुहतुः दुदुहुः
मध्यम पुरुष दुदोहिथ दुदुहथुः दुदुह
उत्तम पुरुष दुदोह दुदुहिव दुदुहिम

3. लुट् लकार दुह् धातु – First Future Tense or Periphrastic

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दोग्धा दोग्धारौ दोग्धारः
मध्यम पुरुष दोग्धासि दोग्धास्थः दोग्धास्थ
उत्तम पुरुष दोग्धास्मि दोग्धास्वः दोग्धास्मः

4. लृट् लकार दुह् धातु – भविष्यत्, Second Future Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष धोक्ष्यति धोक्ष्यतः धोक्ष्यन्ति
मध्यम पुरुष धोक्ष्यसि धोक्ष्यथः धोक्ष्यथ
उत्तम पुरुष धोक्ष्यामि धोक्ष्यावः धोक्ष्यामः

5. लोट् लकार दुह् धातु – अनुज्ञा, Imperative Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुग्धात्/दोग्धु दुग्धाम् दुहन्तु
मध्यम पुरुष दुग्धात्/दुग्धि दुग्धम् दुग्ध
उत्तम पुरुष दोहानि दोहाव दोहाम

6. लङ् लकार दुह् धातु – भूतकाल, Past Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अधोक्/अधोग् अदुग्धाम् अदुहन्
मध्यम पुरुष अधोक्/अधोग् अदुग्धम् अदुग्ध
उत्तम पुरुष अदोहम् अदुह्व अदुह्म

7. विधिलिङ् लकार दुह् धातु – चाहिए के अर्थ में, Potential Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुह्यात् दुह्याताम् दुह्युः
मध्यम पुरुष दुह्याः दुह्यातम् दुह्यत
उत्तम पुरुष दुह्याम् दुह्याव दुह्याम

8. आशीर्लिङ् लकार दुह् धातु – आशीर्वाद देना, Benedictive Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुह्यात् दुह्यास्ताम् दुह्यासुः
मध्यम पुरुष दुह्याः दुह्यास्तम् दुह्यास्त
उत्तम पुरुष दुह्यासम् दुह्यास्व दुह्यास्म

9. लुङ् लकार दुह् धातु – Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अधुक्षत् अधुक्षताम् अधुक्षन्
मध्यम पुरुष अधुक्षः अधुक्षतम् अधुक्षत
उत्तम पुरुष अधुक्षम् अधुक्षाव अधुक्षाम

10. लृङ् लकार दुह् धातु – हेतुहेतुमद्भूत, Conditional Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अधोक्ष्यत् अधोक्ष्यताम् अधोक्ष्यन्
मध्यम पुरुष अधोक्ष्यः अधोक्ष्यतम् अधोक्ष्यत
उत्तम पुरुष अधोक्ष्यम् अधोक्ष्यावः अधोक्ष्यामः

दुह् के धातु रूप (Dhatu Roop of Duh) – आत्मनेपदी

आत्मनेपदी दुह् धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में दुह् धातु रूप (Duh Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।

1. लट् लकार दुह् धातु – वर्तमान काल

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुग्धे दुहाते दुहते
मध्यम पुरुष धुक्षे दुहाथे धुग्ध्वे
उत्तम पुरुष दुहे दुह्वहे दुह्महे

2. लिट् लकार दुह् धातु – Past Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुदुहे दुहाते दुदुहिरे
मध्यम पुरुष दुदुहिषे दुदुहाथे दुदुहिध्वे/दुदुहिढ्वे
उत्तम पुरुष दुदुहे दुदुहिवहे दुदुहिमहे

3. लुट् लकार दुह् धातु – First Future Tense or Periphrastic

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दोग्धा दोग्धारौ दोग्धारः
मध्यम पुरुष दोग्धासे दोग्धासाथे दोग्धाध्वे
उत्तम पुरुष दोग्धाहे दोग्धास्वहे दोग्धास्महे

4. लृट् लकार दुह् धातु – भविष्यत्, Second Future Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष धोक्ष्यते धोक्ष्येते धोक्ष्यन्ते
मध्यम पुरुष धोक्ष्यसे धोक्ष्येथे धोक्ष्यध्वे
उत्तम पुरुष धोक्ष्ये धोक्ष्यावहे धोक्ष्यामहे

5. लोट् लकार दुह् धातु – अनुज्ञा, Imperative Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुग्धाम् दुहाताम् दुहताम्
मध्यम पुरुष धुक्ष्व दुहाथाम् दुग्ध्वम्
उत्तम पुरुष दोहै दोहावहै दोहामहै

6. लङ् लकार दुह् धातु – भूतकाल, Past Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अदुग्ध अदुहाताम् अदुहत
मध्यम पुरुष अदुग्धाः अदुहाथाम् अधुग्ध्वम्
उत्तम पुरुष अदुहि अदुह्वहि अदुह्महि

7. विधिलिङ् लकार दुह् धातु – चाहिए के अर्थ में, Potential Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष दुहीत दुहीयाताम् दुहीरन्
मध्यम पुरुष दुहीथाः दुहीयाथाम् दुहीध्वम्
उत्तम पुरुष दुहीय दुहीवहि दुहीमहि

8. आशीर्लिङ् लकार दुह् धातु – आशीर्वाद देना, Benedictive Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष धुक्षीष्ट धुक्षीयास्ताम् धुक्षीरन्
मध्यम पुरुष धुक्षीष्ठाः धुक्षीयास्थाम् धुक्षीध्वम्
उत्तम पुरुष धुक्षीय धुक्षीवहि धुक्षीमहि

9. लुङ् लकार दुह् धातु – Perfect Tense

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अदुग्ध/अधुक्षत अधुक्षाताम् अधुक्षन्त
मध्यम पुरुष अदुग्धाः/अधुक्षथाः अधुक्षाथाम् अधुक्षध्वम्/अधुग्ध्वम्
उत्तम पुरुष अधुक्षि अदुह्वहि/अधुक्षावहि अदुह्महि/अधुक्षामहि

10. लृङ् लकार दुह् धातु – हेतुहेतुमद्भूत, Conditional Mood

पुरुष एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष अधोक्ष्यत अधोक्ष्येताम् अधोक्ष्यन्त
मध्यम पुरुष अधोक्ष्यथाः अधोक्ष्येथाम् अधोक्ष्यध्वम्
उत्तम पुरुष अधोक्ष्ये अधोक्ष्यावहि अधोक्ष्यामहि

संस्कृत में शब्द रूप देखने के लिए Shabd Roop पर क्लिक करें और नाम धातु रूप देखने के लिए Nam Dhatu Roop पर जायें।