छिद्र धातु (काटना, छेद करना, to cut): छिद्र धातु उभयपदी रुधाधिगण धातु शब्द है। अतः Chhidra Dhatu के Dhatu Roop की तरह छिद्र जैसे सभी उभयपदी रुधाधिगण धातु के धातु रूप (Dhatu Roop) इसी प्रकार बनाते है, संस्कृत व्याकरण में छिद्र धातु रूप का अति महत्व है।
छिद्र धातु का गण (Conjugation): रुधाधिगण, अष्टं गण – Eighth Conjugation
छिद्र का अर्थ: छिद्र का अर्थ काटना, to cut होता है।
Chhidra Dhatu Roop
छिद्र के धातु रूप (Dhatu Roop of Chhidra) – परस्मैपदी
परस्मैपदी छिद्र धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में छिद्र धातु रूप (Chhidra Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।
1. लट् लकार छिद्र धातु – वर्तमान काल
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छिनत्ति
छिन्त्तः
छिन्दन्ति
मध्यम पुरुष
छिनत्सि
छिन्त्थः
छिन्त्थ
उत्तम पुरुष
छिनद्मि
छिन्द्वः
छिन्द्मः
2. लिट् लकार छिद्र धातु – Past Perfect Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
चिच्छेद
चिच्छिदतुः
चिच्छिदुः
मध्यम पुरुष
चिच्छेदिथ
चिच्छिदथुः
चिच्छिद
उत्तम पुरुष
चिच्छेद
चिच्छिदिव
चिच्छिदिम
3. लुट् लकार छिद्र धातु – First Future Tense or Periphrastic
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छेत्ता
छेत्तारौ
छेत्तारः
मध्यम पुरुष
छेत्तासि
छेत्तास्थः
छेत्तास्थ
उत्तम पुरुष
छेत्तास्मि
छेत्तास्वः
छेत्तास्मः
4. लृट् लकार छिद्र धातु – भविष्यत्, Second Future Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छेत्स्यति
छेत्स्यतः
छेत्स्यन्ति
मध्यम पुरुष
छेत्स्यसि
छेत्स्यथः
छेत्स्यथ
उत्तम पुरुष
छेत्स्यामि
छेत्स्यावः
छेत्स्यामः
5. लोट् लकार छिद्र धातु – अनुज्ञा, Imperative Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छिनत्तु/छिन्त्तात्
छिन्त्ताम्
छिन्दन्तु
मध्यम पुरुष
छिन्त्तात्/छिन्द्धि
छिन्तम्
छिन्त्त
उत्तम पुरुष
छिनदानि
छिनदाव
छिनदाम
6. लङ् लकार छिद्र धातु – भूतकाल, Past Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
अच्छिनत्
अच्छिन्त्ताम्
अच्छिन्दन्
मध्यम पुरुष
अच्छिनः/अच्छिनत्
अच्छिन्त्तम्
अच्छिन्त्त
उत्तम पुरुष
अच्छिनदम्
अच्छिन्द्व
अच्छिन्द्म
7. विधिलिङ् लकार छिद्र धातु – चाहिए के अर्थ में, Potential Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छिन्द्यात्
छिन्द्याताम्
छिन्द्युः
मध्यम पुरुष
छिन्द्याः
छिन्द्यातम्
छिन्द्यात
उत्तम पुरुष
छिन्द्याम्
छिन्द्याव
छिन्द्याम
8. आशीर्लिङ् लकार छिद्र धातु – आशीर्वाद देना, Benedictive Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छिद्यात्
छिद्यास्ताम्
छिद्यासुः
मध्यम पुरुष
छिद्याः
छिद्यास्तम्
छिद्यास्त
उत्तम पुरुष
छिद्यासम्
छिद्यास्व
छिद्यास्म
9. लुङ् लकार छिद्र धातु – Perfect Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
अच्छिदत्/अच्छैत्सीत्
अच्छिदताम्/अच्छैत्ताम्
अच्छिदन्/अच्छैत्सुः
मध्यम पुरुष
अच्छिदः/अच्छैत्सीः
अच्छिदतम्/अच्छैत्तम्
अच्छिदत/अच्छैत्त
उत्तम पुरुष
अच्छिदम्/अच्छैत्सम्
अच्छिदाव/अच्छैत्स्व
अच्छिदाम/अच्छैत्स्म
10. लृङ् लकार छिद्र धातु – हेतुहेतुमद्भूत, Conditional Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
अच्छेत्स्यत्
अच्छेत्स्यताम्
अच्छेत्स्यन्
मध्यम पुरुष
अच्छेत्स्यः
अच्छेत्स्यतम्
अच्छेत्स्यत
उत्तम पुरुष
अच्छेत्स्यम्
अच्छेत्स्याव
अच्छेत्स्याम
छिद्र के धातु रूप (Dhatu Roop of Chhidra) – आत्मनेपदी
आत्मनेपदी छिद्र धातु के धातु रूप संस्कृत में सभी लकारों, पुरुष एवं तीनों वचन में छिद्र धातु रूप (Chhidra Dhatu Roop) नीचे दिये गये हैं।
1. लट् लकार छिद्र धातु – वर्तमान काल
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छिन्त्ते
छिन्दाते
छिन्दते
मध्यम पुरुष
छिन्त्से
छिन्दाथे
छिन्द्ध्वे
उत्तम पुरुष
छिन्दे
छिन्द्वहे
छिन्द्महे
2. लिट् लकार छिद्र धातु – Past Perfect Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
चिच्छिदे
चिच्छिदाते
चिच्छिदिरे
मध्यम पुरुष
चिच्छिदिषे
चिच्छिदाथे
चिच्छिदिध्वे
उत्तम पुरुष
चिच्छिदे
चिच्छिदिवहे
चिच्छिदिमहे
3. लुट् लकार छिद्र धातु – First Future Tense or Periphrastic
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छेत्ता
छेत्तारौ
छेत्तारः
मध्यम पुरुष
छेत्तासे
छेत्तासाथे
छेताध्वे
उत्तम पुरुष
छेत्ताहे
छेत्तास्वहे
छेत्तास्महे
4. लृट् लकार छिद्र धातु – भविष्यत्, Second Future Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छेत्स्यते
छेत्स्येते
छेत्स्यन्ते
मध्यम पुरुष
छेत्स्यसे
छेत्स्येथे
छेत्स्यध्वे
उत्तम पुरुष
छेत्स्ये
छेत्स्यावहे
छेत्स्यामहे
5. लोट् लकार छिद्र धातु – अनुज्ञा, Imperative Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छिन्त्ताम्
छिन्दाताम्
छिन्दताम्
मध्यम पुरुष
छिन्त्स्व
छिन्दाथाम्
छिन्द्ध्वम्
उत्तम पुरुष
छिनदै
छिनदावहै
छिनदामहै
6. लङ् लकार छिद्र धातु – भूतकाल, Past Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
अच्छिन्त्त
अच्छिन्दाताम्
अच्छिन्दत
मध्यम पुरुष
अच्छिन्त्थाः
अच्छिन्दाथाम्
अच्छिन्द्ध्वम्
उत्तम पुरुष
अच्छिन्दि
अच्छिन्द्वहि
अच्छिन्द्महि
7. विधिलिङ् लकार छिद्र धातु – चाहिए के अर्थ में, Potential Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छिन्दीत
छिन्दीयाताम्
छिन्दीरन्
मध्यम पुरुष
छिन्दीथाः
छिन्दीयाथाम्
छिन्दीध्वम्
उत्तम पुरुष
छिन्दीय
छिन्दीवहि
छिन्दीमहि
8. आशीर्लिङ् लकार छिद्र धातु – आशीर्वाद देना, Benedictive Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
छित्सीष्ट
छित्सीयास्ताम्
छित्सीरन्
मध्यम पुरुष
छित्सीष्ठाः
छित्सीयास्थाम्
छित्सीध्वम्
उत्तम पुरुष
छित्सीय
छित्सीवहि
छित्सीमहि
9. लुङ् लकार छिद्र धातु – Perfect Tense
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
अच्छित्त
अच्छित्साताम्
अच्छित्सत
मध्यम पुरुष
अच्छित्थाः
अच्छित्साथाम्
अच्छिद्ध्वम्
उत्तम पुरुष
अच्छित्सि
अच्छित्स्वहि
अच्छित्स्महि
10. लृङ् लकार छिद्र धातु – हेतुहेतुमद्भूत, Conditional Mood
पुरुष
एकवचन
द्विवचन
बहुवचन
प्रथम पुरुष
अच्छेत्स्यत
अच्छेत्स्येताम्
अच्छेत्स्यन्त
मध्यम पुरुष
अच्छेत्स्यथाः
अच्छेत्स्येथाम्
अच्छेत्स्यध्वम्
उत्तम पुरुष
अच्छेत्स्ये
अच्छेत्स्यावहि
अच्छेत्स्यामहि
संस्कृत में शब्द रूप देखने के लिए Shabd Roop पर क्लिक करें और नाम धातु रूप देखने के लिए Nam Dhatu Roop पर जायें।
यङन्त प्रकरण यङन्त धातुओं का प्रयोग ‘बार-बार करना‘ के अर्थ में होता है। इस अर्थ में और अधिक करने के अर्थ में एक स्वर तथा आदि में व्यंजन वर्ण वाले...Read more !
Pat Dhatu पत् धातु (गिरना, to fall): पत् धातु भ्वादिगणीय धातु शब्द है। अतः Pat Dhatu के Dhatu Roop की तरह पत् जैसे सभी भ्वादिगणीय धातु के धातु रूप (Dhatu...Read more !
Khel Dhatu खेल् धातु (खेलना, to play): खेल् धातु भ्वादिगणीय धातु शब्द है। अतः Khel Dhatu के Dhatu Roop की तरह खेल् जैसे सभी भ्वादिगणीय धातु के धातु रूप (Dhatu...Read more !
Tishth / Stha Dhatu स्था (तिष्ठ) धातु (बैठना/ठहरना, to sit / to stay): स्था (तिष्ठ) धातु भ्वादिगणीय धातु शब्द है। अतः Tishth / Stha Dhatu के Dhatu Roop की तरह...Read more !
Gam, Gachchh Dhatu गम् – गच्छ धातु (जाना, to go): गम् – गच्छ धातु भ्वादिगणीय धातु शब्द है। अतः Gam, Gachchh Dhatu के Dhatu Roop की तरह गम् – गच्छ...Read more !