रासायनिक सूत्र
किसी यौगिक (Compound) का रासायनिक सूत्र (Chemical Formula) उसकी रासायनिक संरचना का प्रतीकात्मक रूप होता है। यह सूत्र यह बताता है कि यौगिक में कौन-कौन से तत्व (Elements) मौजूद हैं और वे किस अनुपात में जुड़े हुए हैं।
उदाहरण के लिए, पानी का रासायनिक सूत्र H₂O होता है। इसका मतलब है कि एक पानी के अणु (Molecule) में दो हाइड्रोजन (H) परमाणु और एक ऑक्सीजन (O) परमाणु जुड़े होते हैं।
रासायनिक सूत्र के प्रकार
रासायनिक यौगिकों को विभिन्न प्रकार के सूत्रों के माध्यम से दर्शाया जाता है। प्रत्येक प्रकार का सूत्र यौगिक की संरचना और गुणों की अलग-अलग जानकारी प्रदान करता है। आगे रासायनिक सूत्र के प्रकारों को उदाहरण सहित समझाया गया है:
1. आणविक सूत्र (Molecular Formula): आणविक सूत्र किसी यौगिक में मौजूद तत्वों और उनके परमाणुओं की कुल संख्या को दर्शाता है। उदाहरण के लिए-
- कार्बन डाइऑक्साइड (Carbon Dioxide) → CO₂
- मीथेन (Methane) → CH₄
2. समूह सूत्र (Empirical Formula): यह किसी यौगिक में उपस्थित तत्वों के सरलतम अनुपात को दर्शाता है। उदाहरण के लिए-
- हाइड्रोजन पेरॉक्साइड (Hydrogen Peroxide) का आणविक सूत्र H₂O₂ है, जबकि इसका अनुभवजन्य सूत्र HO है।
- बेन्जीन (Benzene) का आणविक सूत्र C₆H₆ है, लेकिन इसका अनुभवजन्य सूत्र CH है।
3. संरचनात्मक सूत्र (Structural Formula): संरचनात्मक सूत्र परमाणुओं की व्यवस्था और उनके बीच के बंधनों को दर्शाता है। उदाहरण के लिए-
- इथेन (Ethane) → H₃C–CH₃
- पानी (Water) → H–O–H
4. आयोनिक सूत्र (Ionic Formula): आयनिक सूत्र किसी आयनिक यौगिक में उपस्थित सकारात्मक (कैटायन) और नकारात्मक (एनायन) आयनों के अनुपात को दर्शाता है। उदाहरण के लिए-
- सोडियम क्लोराइड (Common Salt) → NaCl
- कैल्शियम क्लोराइड → CaCl₂
5. रासायनिक प्रतिक्रिया सूत्र (Chemical Reaction Formula): यह किसी रासायनिक प्रतिक्रिया में भाग लेने वाले अभिकारकों (Reactants) और उत्पादों (Products) को दर्शाता है। उदाहरण के लिए-
- जल निर्माण प्रतिक्रिया (Water Formation Reaction) → 2H₂ + O₂ → 2H₂O
- कैल्शियम कार्बोनेट का विघटन → CaCO₃ → CaO + CO₂
रासायनिक सूत्र लिखने के नियम
रासायनिक सूत्र लिखने के लिए हमें यौगिक में मौजूद तत्वों के प्रतीक, उनके मूलकों (Radicals) के सूत्र और तत्वों की संयोजकता (Valency) जानना आवश्यक होता है।
- बाइनरी यौगिक (Binary Compounds): अधिकांश यौगिक दो तत्वों से मिलकर बनते हैं।
- आयन (Ion): धनात्मक आवेश वाले परमाणु को कैटायन (Cation) कहते हैं। जबकि ऋणात्मक आवेश वाले परमाणु को एनायन (Anion) कहते हैं।
- धातु + अधातु वाले यौगिक: पहले धातु (Metal) का नाम लिखा जाता है, फिर अधातु (Non-metal) का। उदाहरण स्वरूप: NaCl (सोडियम क्लोराइड) → Na⁺ (धातु) + Cl⁻ (अधातु)।
- सामान्य प्रत्यय (Suffixes):
- “-ide” → एक ऋणात्मक आवेश वाले एनायन के लिए प्रयोग होता है। (जैसे F⁻ → Fluoride)
- “-ate” → जब ऑक्सीजन किसी अन्य तत्व के साथ हो। (जैसे SO₄²⁻ → Sulphate)
- “bi-” या “Hydrogen” → जब पॉलीएटॉमिक आयन में हाइड्रोजन मौजूद हो। (जैसे HCO₃⁻ → Bicarbonate)
कुछ पॉलीएटॉमिक आयन (Polyatomic Anions) और उनके सूत्र:
रासायनिक सूत्र | आयन का नाम |
---|---|
NH₂⁻ | अमाइड (Amide) |
PO₄³⁻ | फॉस्फेट (Phosphate) |
CN⁻ | सायनाइड (Cyanide) |
उदाहरण के लिए:
- HCN (हाइड्रोजन सायनाइड): इसमें 1 हाइड्रोजन, 1 कार्बन और 1 नाइट्रोजन परमाणु होते हैं।
- C₁₈H₂₁NO₃ (कोडीन – दर्द निवारक दवा): इसमें 18 कार्बन, 21 हाइड्रोजन, 1 नाइट्रोजन और 3 ऑक्सीजन परमाणु होते हैं।
- Ca₁₀(PO₄)₆(OH)₂ (हाइड्रॉक्सीअपाटाइट – दांतों के इनेमल में मौजूद): इसमें 10 कैल्शियम, 6 फॉस्फोरस, 2 हाइड्रोजन और कुल 26 ऑक्सीजन परमाणु होते हैं।
List of Common Chemistry Formulas in Hindi
रसायन विज्ञान में कई प्रकार के रासायनिक सूत्र होते हैं, यहाँ सबसे महत्वपूर्ण रासायनिक यौगिकों के नाम और सूत्र की सूची दी गई है:
क्रम | सामान्य नाम | रासायनिक नाम (Chemical Name) | रासायनिक सूत्र |
---|---|---|---|
1 | पानी | हाइड्रोजन ऑक्साइड (Water) | H₂O |
2 | साधारण नमक | सोडियम क्लोराइड (Sodium Chloride) | NaCl |
3 | गंधक का तेज़ाब | सल्फ्यूरिक एसिड (Sulfuric Acid) | H₂SO₄ |
4 | कास्टिक सोडा | सोडियम हाइड्रॉक्साइड (Sodium Hydroxide) | NaOH |
5 | हाइड्रोक्लोरिक एसिड | हाइड्रोजन क्लोराइड (Hydrochloric Acid) | HCl |
6 | अमोनिया | नाइट्रोजन ट्राइहाइड्राइड (Ammonia) | NH₃ |
7 | कार्बन डाइऑक्साइड | कार्बन डाइऑक्साइड (Carbon Dioxide) | CO₂ |
8 | मीथेन | कार्बन टेट्राहाइड्राइड (Methane) | CH₄ |
9 | वॉशिंग सोडा | सोडियम कार्बोनेट (Sodium Carbonate) | Na₂CO₃ |
10 | बुझा चूना | कैल्शियम ऑक्साइड (Calcium Oxide) | CaO |
11 | नाइट्रिक एसिड | नाइट्रिक एसिड (Nitric Acid) | HNO₃ |
12 | पोटैशियम नाइट्रेट | पोटैशियम नाइट्रेट (Potassium Nitrate) | KNO₃ |
13 | ग्लूकोज़ | ग्लूकोज़ (Glucose) | C₆H₁₂O₆ |
14 | सिरका | एथेनोइक एसिड (Acetic Acid) | CH₃COOH |
15 | चूना पत्थर | कैल्शियम कार्बोनेट (Calcium Carbonate) | CaCO₃ |
16 | एलुमिना | एल्युमिनियम ऑक्साइड (Aluminium Oxide) | Al₂O₃ |
17 | हेमेटाइट | आयरन (III) ऑक्साइड (Ferric Oxide) | Fe₂O₃ |
18 | सिल्वर नाइट्रेट | सिल्वर नाइट्रेट (Silver Nitrate) | AgNO₃ |
19 | पोटैशियम क्लोराइड | पोटैशियम क्लोराइड (Potassium Chloride) | KCl |
20 | एप्सम साल्ट | मैग्नीशियम सल्फेट (Magnesium Sulfate) | MgSO₄ |
21 | जिंक ऑक्साइड | जिंक ऑक्साइड (Zinc Oxide) | ZnO |
22 | बेकिंग सोडा | सोडियम बाइकार्बोनेट (Sodium Bicarbonate) | NaHCO₃ |
23 | हाइड्रोजन सल्फाइड | हाइड्रोजन सल्फाइड (Hydrogen Sulfide) | H₂S |
24 | कॉपर सल्फेट | कॉपर (II) सल्फेट (Copper Sulfate) | CuSO₄ |
25 | टेट्राक्लोरोमीथेन | कार्बन टेट्राक्लोराइड (Carbon Tetrachloride) | CCl₄ |
26 | पोटैशियम सल्फेट | पोटैशियम सल्फेट (Potassium Sulfate) | K₂SO₄ |
27 | बेरियम क्लोराइड | बेरियम क्लोराइड (Barium Chloride) | BaCl₂ |
28 | फेरस सल्फेट | आयरन (II) सल्फेट (Ferrous Sulfate) | FeSO₄ |
29 | अमोनियम क्लोराइड | अमोनियम क्लोराइड (Ammonium Chloride) | NH₄Cl |
30 | कॉपर क्लोराइड | कॉपर (II) क्लोराइड (Copper (II) Chloride) | CuCl₂ |
31 | लिथियम हाइड्रॉक्साइड | लिथियम हाइड्रॉक्साइड (Lithium Hydroxide) | LiOH |
32 | हाइड्रोजन पेरॉक्साइड | हाइड्रोजन पेरॉक्साइड (Hydrogen Peroxide) | H₂O₂ |
33 | मीथनॉल | मीथनॉल (Methanol) | CH₃OH |
34 | एथेनॉल | एथेनॉल (Ethanol) | C₂H₅OH |
35 | सोडियम सल्फेट | सोडियम सल्फेट (Sodium Sulfate) | Na₂SO₄ |
36 | पोटैशियम डाइक्रोमेट | पोटैशियम डाइक्रोमेट (Potassium Dichromate) | K₂Cr₂O₇ |
37 | फॉस्फोरिक एसिड | फॉस्फोरिक एसिड (Phosphoric Acid) | H₃PO₄ |
38 | सोडियम नाइट्रेट | सोडियम नाइट्रेट (Sodium Nitrate) | NaNO₃ |
39 | पोटैशियम ऑक्साइड | पोटैशियम ऑक्साइड (Potassium Oxide) | K₂O |
40 | बुझा हुआ चूना | कैल्शियम हाइड्रॉक्साइड (Calcium Hydroxide) | Ca(OH)₂ |
41 | एल्युमिनियम क्लोराइड | एल्युमिनियम क्लोराइड (Aluminium Chloride) | AlCl₃ |
42 | अमोनियम सल्फेट | अमोनियम सल्फेट (Ammonium Sulfate) | (NH₄)₂SO₄ |
43 | सिलिका | सिलिकॉन डाइऑक्साइड (Silicon Dioxide) | SiO₂ |
44 | सोडियम सल्फाइड | सोडियम सल्फाइड (Sodium Sulfide) | Na₂S |
45 | सल्फर डाइऑक्साइड | सल्फर डाइऑक्साइड (Sulfur Dioxide) | SO₂ |
46 | सोडियम डाइक्रोमेट | सोडियम डाइक्रोमेट (Sodium Dichromate) | Na₂Cr₂O₇ |
47 | ब्यूटेन | ब्यूटेन (Butane) | C₄H₁₀ |
48 | कार्बोनिक एसिड | कार्बोनिक एसिड (Carbonic Acid) | H₂CO₃ |
49 | अमोनियम हाइड्रॉक्साइड | अमोनियम हाइड्रॉक्साइड (Ammonium Hydroxide) | NH₃·H₂O |
50 | लिथियम कार्बोनेट | लिथियम कार्बोनेट (Lithium Carbonate) | Li₂CO₃ |
51. | मैग्नीशियम ऑक्साइड | मैग्नीशियम ऑक्साइड (Magnesium Oxide) | MgO |
52. | ट्राइसोडियम फॉस्फेट | सोडियम फॉस्फेट (Sodium Phosphate) | Na₃PO₄ |
53. | कॉपर (I) सल्फेट | कॉपर (I) सल्फेट (Copper (I) Sulfate) | Cu₂SO₄ |
54. | बेंजीन | बेंजीन (Benzene) | C₆H₆ |
55. | डाइनाइट्रोजन टेट्राऑक्साइड | नाइट्रोजन टेट्राऑक्साइड (Dinitrogen Tetroxide) | N₂O₄ |
56. | पाइरुविक एसिड | 2-ऑक्सोप्रोपेनॉइक एसिड (Pyruvic Acid) | C₃H₄O₃ |
57. | सोडियम क्लोरेट | सोडियम क्लोरेट (Sodium Chlorate) | NaClO₃ |
58. | फेरिक क्लोराइड | आयरन (III) क्लोराइड (Ferric Chloride) | FeCl₃ |
59. | अमोनियम नाइट्रेट | अमोनियम नाइट्रेट (Ammonium Nitrate) | NH₄NO₃ |
60. | एथाइन | एथाइन (Acetylene) | C₂H₂ |
61. | नाइट्रस एसिड | नाइट्रस एसिड (Nitrous Acid) | HNO₂ |
62. | एसीटेट आयन | एथेनोएट आयन (Acetate Ion) | CH₃COO⁻ |
63. | क्लोरीन | क्लोरीन (Chlorine) | Cl₂ |
64. | हाइड्रोजन | हाइड्रोजन (Hydrogen) | H₂ |
65. | ऑक्सीजन | ऑक्सीजन (Oxygen) | O₂ |
66. | नाइट्रोजन | नाइट्रोजन (Nitrogen) | N₂ |
67. | कार्बन मोनोऑक्साइड | कार्बन मोनोऑक्साइड (Carbon Monoxide) | CO |
68. | ओजोन | ओजोन (Ozone) | O₃ |
69. | सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट | सोडियम एल्युमिनोसिलिकेट (Sodium Aluminosilicate) | Na₄Al₃Si₃O₁₂ |
70. | मेटासिलिसिक एसिड | सिलिसिक एसिड (Metasilicic Acid) | H₂SiO₃ |
71. | ऑर्थोआर्सेनिक एसिड | आर्सेनिक एसिड (Orthoarsenic Acid) | H₃AsO₄ |
72. | हाइड्राजिन | डाइअमाइन (Hydrazine) | N₂H₄ |
73. | ब्यूटेनटेट्रोल | टेट्राहाइड्रॉक्सी ब्यूटेन (Butanetetrol) | C₄H₁₀O₄ |
74. | फेरोसायनाइड | पोटैशियम हेक्सासायनोफेराट (Potassium Ferricyanide) | K₃Fe(CN)₆ |
75. | बोरैक्स | सोडियम टेट्राबोरेट डेकाहाइड्रेट (Sodium Borate) | Na₂B₄O₇·10H₂O |
76. | सोडियम थायोसल्फेट | सोडियम थायोसल्फेट (Sodium Thiosulfate) | Na₂S₂O₃ |
77. | फेरोसायनाइड | सोडियम हेक्सासायनोफेराट (Sodium Ferricyanide) | Na₆[Fe(CN)₆]₃ |
78. | डाइक्रोमेट आयन | डाइक्रोमेट आयन (Dichromate Ion) | Cr₂O₇²⁻ |
79. | बेरियम सल्फेट | बेरियम सल्फेट (Barium Sulfate) | BaSO₄ |
80. | डिसल्फ्यूरिक एसिड | डिसल्फ्यूरिक एसिड (Disulfuric Acid) | H₂S₂O₇ |
81. | एथेन | एथेन (Ethane) | C₂H₆ |
82. | मैग्नेटाइट | आयरन (II, III) ऑक्साइड (Magnetite) | Fe₃O₄ |
83. | लेड डाइऑक्साइड | लेड (IV) ऑक्साइड (Lead Dioxide) | PbO₂ |
84. | टॉल्यूइन | मेथिलबेंजीन (Toluene) | C₈H₁₀ |
85. | कैल्शियम नाइट्रेट | कैल्शियम नाइट्रेट (Calcium Nitrate) | Ca(NO₃)₂ |
86. | टेट्रासोडियम पाइरोफॉस्फेट | टेट्रासोडियम पाइरोफॉस्फेट (Tetrasodium Pyrophosphate) | Na₄P₂O₇ |
87. | अमोनियम फॉस्फेट | ट्राइअमोनियम फॉस्फेट (Ammonium Phosphate) | (NH₄)₃PO₄ |
88. | ट्राइमिथाइल अमाइन | ट्राइमिथाइल अमाइन (Trimethylamine) | (CH₃)₃N |
89. | हेग्जाक्लोरोसाइक्लोहेक्सेन | हेग्जाक्लोरोसाइक्लोहेक्सेन (Hexachlorocyclohexane) | C₆H₆Cl₆ |
90. | ट्राइकैल्शियम फॉस्फेट | ट्राइकैल्शियम फॉस्फेट (Tricalcium Phosphate) | Ca₃(PO₄)₂ |
91. | सुक्रोज | सुक्रोज (Sucrose) | C₁₂H₂₂O₁₁ |
92. | कैल्शियम परॉक्साइड | कैल्शियम परॉक्साइड (Calcium Peroxide) | CaO₂ |
93. | कॉपर (I) ऑक्साइड | कॉपर (I) ऑक्साइड (Copper (I) Oxide) | Cu₂O |
94. | मैंगनीज डाइऑक्साइड | मैंगनीज डाइऑक्साइड (Manganese Dioxide) | MnO₂ |
95. | सिल्वर ऑक्साइड | सिल्वर ऑक्साइड (Silver Oxide) | Ag₂O |
96. | अमोनियम कार्बोनेट | अमोनियम कार्बोनेट (Ammonium Carbonate) | (NH₄)₂CO₃ |
97. | बेन्जीन हाइड्राइड | हाइड्रोजन युक्त बेन्जीन (Hexahydrobenzene) | H₆C₆ |
98. | फॉस्फोरस पेंटॉक्साइड | फॉस्फोरस पेंटॉक्साइड (Phosphorus Pentoxide) | P₄O₁₀ |
99. | सिलिकॉन टेट्राक्लोराइड | सिलिकॉन टेट्राक्लोराइड (Silicon Tetrachloride) | SiCl₄ |
100. | एल्युमिनियम सल्फेट | एल्युमिनियम सल्फेट (Aluminium Sulfate) | Al₂(SO₄)₃ |
101 | फेरस क्लोराइड | आयरन (II) क्लोराइड (Ferrous Chloride) | FeCl₂ |
102 | मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड | मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड (Magnesium Hydroxide) | Mg(OH)₂ |
103 | 1,4-डाइक्लोरोबेंजीन | 1,4-डाइक्लोरोबेंजीन (1,4-Dichlorobenzene) | C₆H₄Cl₂ |
104 | डायाजोनियम नाइट्रेट | डायाजोनियम नाइट्रेट (Diazonium Nitrate) | H₂N₂O₃ |
105 | पोटैशियम पर्सल्फेट | पोटैशियम पर्सल्फेट (Potassium Persulfate) | K₂S₂O₈ |
106 | लेड ट्राइऑक्साइड | लेड (IV) ऑक्साइड (Lead(IV) Oxide) | PbO₃ |
107 | एसीटिक ऐनहाइड्राइड | एसीटिक ऐनहाइड्राइड (Acetic Anhydride) | (CH₃CO)₂O |
108 | बोरिक एसिड | बोरिक एसिड (Boric Acid) | H₃BO₃ |
109 | अमोनियम थायोसाइनेट | अमोनियम थायोसाइनेट (Ammonium Thiocyanate) | NH₄SCN |
110 | डाइमिथाइल टेरेफ्थेलेट | डाइमिथाइल टेरेफ्थेलेट (Dimethyl Terephthalate) | C₈H₁₀O₄ |
111 | ऑर्थोसिलिसिक एसिड | ऑर्थोसिलिसिक एसिड (Orthosilicic Acid) | H₄SiO₄ |
112 | पोटैशियम फेरोसाइनाइड | पोटैशियम हेक्सासायनोफेराट (Potassium Ferricyanide) | K₃[Fe(CN)₆] |
113 | सोडियम नाइट्राइट | सोडियम नाइट्राइट (Sodium Nitrite) | NaNO₂ |
114 | क्रोमियम ट्राइऑक्साइड | क्रोमियम ट्राइऑक्साइड (Chromium Trioxide) | CrO₃ |
115 | सोडियम ऑक्साइड | सोडियम ऑक्साइड (Sodium Oxide) | Na₂O |
116 | जिंक सल्फेट | जिंक सल्फेट (Zinc Sulfate) | ZnSO₄ |
117 | इथेनॉल | एथिल अल्कोहल (Ethanol) | C₂H₆O |
118 | साइक्लोहेक्सेन | साइक्लोहेक्सेन (Cyclohexane) | C₆H₁₀ |
119 | टरट-ब्यूटेनॉल | टरट-ब्यूटेनॉल (Tert-Butanol) | (CH₃)₃C-OH |
120 | जिंक क्लोराइड | जिंक क्लोराइड (Zinc Chloride) | ZnCl₂ |
121 | कैल्शियम क्लोराइड | कैल्शियम क्लोराइड (Calcium Chloride) | CaCl₂ |
122 | सोडियम एल्युमिनेट | सोडियम एल्युमिनेट (Sodium Aluminate) | Na₄Al₃O₁₂ |
123 | हेक्सेन | हेक्सेन (Hexane) | C₆H₁₄ |
124 | सल्फर ट्राइऑक्साइड | सल्फर ट्राइऑक्साइड (Sulfur Trioxide) | SO₃ |
125 | डाइनाइट्रोजन पेंटॉक्साइड | डाइनाइट्रोजन पेंटॉक्साइड (Dinitrogen Pentoxide) | N₂O₅ |
126 | हाइड्रॉक्सिबेंजीन | हाइड्रॉक्सिबेंजीन (Hydroxybenzene) | C₆H₄OH |
127 | सोडियम डाइथायोनेट | सोडियम डाइथायोनेट (Sodium Dithionite) | Na₂S₂O₄ |
128 | बेंजोइक एसिड | बेंजोइक एसिड (Benzoic Acid) | C₇H₆O₂ |
129 | कॉपर (II) फॉस्फेट | कॉपर (II) फॉस्फेट (Copper (II) Phosphate) | Cu₃(PO₄)₂ |
130 | सोडियम परॉक्साइड | सोडियम परॉक्साइड (Sodium Peroxide) | Na₂O₂ |
131 | हाइड्रॉक्सीबेंज़ाल्डिहाइड | हाइड्रॉक्सीबेंज़ाल्डिहाइड (Hydroxybenzaldehyde) | C₈H₁₀O₂ |
132 | मैग्नीशियम क्लोराइड | मैग्नीशियम क्लोराइड (Magnesium Chloride) | MgCl₂ |
133 | टेरेफ्थेलिक एसिड | टेरेफ्थेलिक एसिड (Terephthalic Acid) | C₈H₈O₄ |
134 | बेंजीन | बेंजीन (Benzene) | C₆H₄ |
135 | सोडियम सल्फाइट | सोडियम सल्फाइट (Sodium Sulfite) | Na₂SO₃ |
136 | एथिलीन | एथिलीन (Ethylene) | C₂H₄ |
137 | प्रोपिलीन | प्रोपिलीन (Propylene) | C₃H₆ |
138 | कैल्शियम सल्फेट | कैल्शियम सल्फेट (Calcium Sulfate) | CaSO₄ |
139 | फॉस्फोरस | फॉस्फोरस (Phosphorus) | P₄ |
140 | डेक्सट्रिन | डेक्सट्रिन (Dextrin) | C₆H₁₀O₁₄ |
141 | लेड (II) क्लोराइड | लेड (II) क्लोराइड (Lead (II) Chloride) | PbCl₂ |
142 | फॉस्फोरस ट्राइक्लोराइड | फॉस्फोरस ट्राइक्लोराइड (Phosphorus Trichloride) | PCl₃ |
143 | ट्राइहाइड्रॉक्सीप्रोपेन | ट्राइहाइड्रॉक्सीप्रोपेन (Trihydroxypropane) | C₃H₆O₄ |
144 | ब्यूटेनडाइओइक एसिड | ब्यूटेनडाइओइक एसिड (Butenedioic Acid) | C₄H₆O₂ |
145 | सोडियम डाइक्लोराइड | सोडियम डाइक्लोराइड (Sodium Dichloride) | NaCl₂ |
146 | पाइरोफॉस्फोरिक एसिड | पाइरोफॉस्फोरिक एसिड (Pyrophosphoric Acid) | H₄P₂O₇ |
147 | डाइक्लोरोएथेन | डाइक्लोरोएथेन (Dichloroethane) | C₂H₆Cl₂ |
148 | सोडियम सिलिकेट | सोडियम सिलिकेट (Sodium Silicate) | Na₂SiO₃ |
149 | ब्यूटानोल | ब्यूटानोल (Butanol) | C₄H₁₀O |
150 | ट्राइक्लोरोप्रोपेन | ट्राइक्लोरोप्रोपेन (Trichloropropene) | C₂H₃Cl₃ |
151 | सैलिसिलिक एसिड | सैलिसिलिक एसिड (Salicylic Acid) | C₇H₆O₃ |
152 | बोरेक्स | सोडियम टेट्राबोरेट (Sodium Tetraborate) | Na₂B₄O₇ |
153 | साइक्लोहेक्साइन | साइक्लोहेक्साइन (Cyclohexene) | C₆H₈ |
154 | सोडियम एसीटेट | सोडियम एसीटेट (Sodium Acetate) | CH₃COONa |
155 | नाइट्रस ऑक्साइड | डाइनाइट्रोजन मोनोऑक्साइड (Nitrous Oxide) | N₂O |
156 | एथेनॉल | इथाइल अल्कोहल (Ethanol) | CH₃CH₂OH |
157 | हाइड्रोक्विनोन | बेंजीन-1,4-डायॉल (Hydroquinone) | C₆H₆O₂ |
158 | ग्लूकोनिक एसिड | ग्लूकोनिक एसिड (Gluconic Acid) | C₃H₆O₆ |
159 | फिनॉल | फिनॉल (Phenol) | C₆H₅OH |
160 | फ्यूमरिक एसिड | फ्यूमरिक एसिड (Fumaric Acid) | C₄H₄O₄ |
161 | 1,4-डाइक्लोरोबेंजीन | 1,4-डाइक्लोरोबेंजीन (1,4-Dichlorobenzene) | C₈H₆Cl₂ |
162 | पोटैशियम डाइक्लोराइड | पोटैशियम डाइक्लोराइड (Potassium Dichloride) | KCl₂ |
163 | हाइड्रोजन डाइक्लोराइड | हाइड्रोजन डाइक्लोराइड (Hydrogen Dichloride) | HCl₂ |
164 | सोडियम हेक्सासल्फेट | सोडियम हेक्सासल्फेट (Sodium Hexasulfate) | Na₆SO₄ |
165 | एल्युमिनियम सल्फेट | एल्युमिनियम सल्फेट (Aluminium Sulfate) | Al₄(SO₄)₃ |
166 | अमोनियम डाइक्लोराइड | अमोनियम डाइक्लोराइड (Ammonium Dichloride) | NH₄Cl₂ |
167 | सक्सिनिक एसिड | सक्सिनिक एसिड (Succinic Acid) | C₄H₈O₄ |
168 | टेट्राक्लोरोप्रोपेन | टेट्राक्लोरोप्रोपेन (Tetrachloropropene) | C₂H₃Cl₄ |
169 | लेड (II) नाइट्रेट | लेड (II) नाइट्रेट (Lead (II) Nitrate) | Pb(NO₃)₂ |
170 | एथिल ऑक्साइड | एथिल ऑक्साइड (Ethyl Oxide) | C₂H₄O₁₄ |
171 | क्रायोलाइट | सोडियम हेक्साफ्लुओरोएल्युमिनेट (Sodium Hexafluoroaluminate) | Na₃AlF₆ |
172 | जिंक फॉस्फेट | जिंक फॉस्फेट (Zinc Phosphate) | Zn₃(PO₄)₂ |
173 | डाइक्लोरोबेंजीन | डाइक्लोरोबेंजीन (Dichlorobenzene) | C₆H₆Cl₂ |
174 | पोटैशियम सल्फाइड | पोटैशियम सल्फाइड (Potassium Sulfide) | K₂S |
175 | लेड सल्फाइड | लेड (II) सल्फाइड (Lead(II) Sulfide) | PbS |
176 | प्रोपियोनिक एसिड | प्रोपियोनिक एसिड (Propionic Acid) | C₃H₆O₂ |
177 | एसीटामाइड | एसीटामाइड (Acetamide) | C₂H₃NO₃ |
178 | ब्यूटिरिक एसिड | ब्यूटिरिक एसिड (Butyric Acid) | C₄H₈O₂ |
179 | एथिलीन ऑक्साइड | एथिलीन ऑक्साइड (Ethylene Oxide) | C₂H₄O |
180 | डेक्सट्रोज | डेक्सट्रोज (Dextrose) | C₆H₁₀O₆ |
181 | पोटैशियम फेरोसाइनाइड | पोटैशियम हेक्सासायनोफेराट (Potassium Ferrocyanide) | K₄[Fe(CN)₆] |
182 | सोडियम नाइट्राइड | सोडियम नाइट्राइड (Sodium Nitride) | Na₃N |
183 | पाइरोगैलेल | पाइरोगैलेल (Pyrogallol) | C₆H₆O₃ |
184 | गैलिक एसिड | गैलिक एसिड (Gallic Acid) | H₃C₆H₅O₃ |
185 | बेंजोइक एसिड | बेंजोइक एसिड (Benzoic Acid) | C₆H₅COOH |
186 | एक्रिलामाइड | एक्रिलामाइड (Acrylamide) | C₂H₃NO₂ |
187 | फेराइट कार्बोनेट | फेराइट कार्बोनेट (Ferrite Carbonate) | K₆Fe₇(CO₃)₁₂ |
188 | सोडियम हाइड्रोजन फॉस्फेट | सोडियम हाइड्रोजन फॉस्फेट (Sodium Hydrogen Phosphate) | Na₂HPO₄ |
189 | डिकाहाइड्रेटेड सोडियम कार्बोनेट | सोडियम कार्बोनेट डिकाहाइड्रेट (Sodium Carbonate Decahydrate) | Na₂CO₃·10H₂O |
190 | पोटैशियम हाइड्रोक्सीक्विनोलिन | पोटैशियम हाइड्रोक्सीक्विनोलिन (Potassium Hydroxyquinoline) | K₂C₆H₄(OH)₂ |
191 | क्लोरोबेंजीन | क्लोरोबेंजीन (Chlorobenzene) | C₆H₅Cl |
192 | पोटैशियम कार्बोनेट | पोटैशियम कार्बोनेट (Potassium Carbonate) | K₂CO₃ |
193 | डिकाहाइड्रेटेड सोडियम सल्फेट | सोडियम सल्फेट डिकाहाइड्रेट (Sodium Sulfate Decahydrate) | Na₂SO₄·10H₂O |
194 | डोडेकाहाइड्रेटेड सोडियम फॉस्फेट | सोडियम फॉस्फेट डोडेकाहाइड्रेट (Sodium Phosphate Dodecahydrate) | Na₃PO₄·12H₂O |
195 | सोडियम फेरोसाइनाइड | सोडियम हेक्सासायनोफेराट (Sodium Ferrocyanide) | Na₄[Fe(CN)₆] |
196 | सोडियम हेक्सासायनोफेराट | सोडियम हेक्सासायनोफेराट (Sodium Hexacyanoferrate) | Na₆Fe(CN)₆ |
197 | ब्यूटाइन | ब्यूटाइन (Butyne) | C₄H₆ |
198 | पोटैशियम हाइड्रोजन फॉस्फेट | पोटैशियम हाइड्रोजन फॉस्फेट (Potassium Hydrogen Phosphate) | K₂HPO₄ |
199 | मोनोहाइड्रेटेड सोडियम कार्बोनेट | सोडियम कार्बोनेट मोनोहाइड्रेट (Sodium Carbonate Monohydrate) | Na₂CO₃·H₂O |
200 | क्रोमिक एसिड | क्रोमिक एसिड (Chromic Acid) | H₂CrO₄ |
201 | सोडियम हाइपोक्लोराइट | सोडियम हाइपोक्लोराइट (Sodium Hypochlorite) | NaClO |
202 | ल्यूसीन | ल्यूसीन (Leucine) | C₆H₁₁NO₂ |
203 | हाइड्रॉक्सी ल्यूसीन | 4-हाइड्रॉक्सी-ल्यूसीन (4-Hydroxy-Leucine) | C₆H₁₁NO₃ |
204 | सोडियम साइट्रेट | ट्राइसोडियम साइट्रेट (Trisodium Citrate) | Na₃C₆H₅O₆ |
205 | पोटैशियम सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट | पोटैशियम सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट (Potassium Sulfate Heptahydrate) | K₂SO₄·7H₂O |
206 | डाइऑक्सेन | डाइऑक्सेन (Dioxane) | C₆H₁₀O₄ |
207 | ट्राइपोटैशियम फॉस्फेट | ट्राइपोटैशियम फॉस्फेट (Tripotassium Phosphate) | K₃PO₄ |
208 | कॉपर (II) ऑक्साइड | कॉपर (II) ऑक्साइड (Copper(II) Oxide) | CuO |
209 | लैक्टिक एसिड | लैक्टिक एसिड (Lactic Acid) | C₃H₆O₃ |
210 | सोडियम पर्सल्फेट | सोडियम पर्सल्फेट (Sodium Persulfate) | Na₂S₂O₈ |
211 | पोटैशियम डाइक्रोमेट मोनोहाइड्रेट | पोटैशियम डाइक्रोमेट मोनोहाइड्रेट (Potassium Dichromate Monohydrate) | K₂Cr₂O₇·H₂O |
212 | ब्यूटाइल ट्राइऑल | ब्यूटेन-1,2,4-ट्राइऑल (Butane-1,2,4-triol) | C₄H₁₀O₃ |
213 | फिनोल | हाइड्रॉक्सीबेंजीन (Phenol) | C₆H₆O |
214 | ग्लिसराल्डिहाइड | ग्लिसराल्डिहाइड (Glyceraldehyde) | C₂H₆O₃ |
215 | सल्फ्यूरस एसिड | सल्फ्यूरस एसिड (Sulfurous Acid) | H₂SO₃ |
216 | ग्लिसरॉल | ग्लिसरॉल (Glycerol) | C₃H₈O₃ |
217 | कॉपर (II) नाइट्रेट ट्राइहाइड्रेट | कॉपर (II) नाइट्रेट ट्राइहाइड्रेट (Copper(II) Nitrate Trihydrate) | Cu(NO₃)₂·3H₂O |
218 | पोटैशियम ऑक्सालेट | पोटैशियम ऑक्सालेट (Potassium Oxalate) | K₂C₂O₄ |
219 | पोटैशियम नाइट्राइट | पोटैशियम नाइट्राइट (Potassium Nitrite) | KNO₂ |
220 | फेरिक ऑक्साइड हाइड्रेट | फेरिक ऑक्साइड हाइड्रेट (Ferric Oxide Hydrate) | Fe₂O₃·xH₂O |
221 | पोटैशियम फ्थालेट | पोटैशियम हाइड्रोजन फ्थालेट (Potassium Hydrogen Phthalate) | K₂C₉H₆O₄ |
222 | अमोनियम डाइक्रोमेट | अमोनियम डाइक्रोमेट (Ammonium Dichromate) | (NH₄)₂Cr₂O₇ |
223 | सोडियम डाइक्रोमेट मोनोहाइड्रेट | सोडियम डाइक्रोमेट मोनोहाइड्रेट (Sodium Dichromate Monohydrate) | Na₂Cr₂O₇·H₂O |
224 | बेंजोक्विनोन | बेंजोक्विनोन (Benzoquinone) | C₆H₆O₄ |
225 | सोडियम साइट्रेट डाइहाइड्रेट | ट्राइसोडियम साइट्रेट डाइहाइड्रेट (Trisodium Citrate Dihydrate) | Na₃C₆H₅O₆·2H₂O |
226 | जाइलीटोल | जाइलीटोल (Xylitol) | C₅H₁₀O₅ |
227 | क्रोमिक एसिड | क्रोमिक एसिड (Chromic Acid) | H₄CrO₄ |
228 | एस्कॉर्बिक एसिड | विटामिन C (Ascorbic Acid) | C₆H₈O₆ |
229 | ट्राइक्लोरोबेंजीन | ट्राइक्लोरोबेंजीन (Trichlorobenzene) | C₆H₆Cl₃ |
230 | सोडियम फॉस्फेट | सोडियम फॉस्फेट (Sodium Phosphate) | Na₂PO₄ |
231 | एथिल वनीलिन | एथिल वनीलिन (Ethyl Vanillin) | C₈H₈O₂ |
232 | एसीटोन | प्रोपेन-2-ऑन (Acetone) | CH₃COCH₃ |
233 | डाइहाइड्रॉक्सी टोल्यून | डाइहाइड्रॉक्सी टोल्यून (Dihydroxy Toluene) | C₇H₈O₂ |
234 | टेट्राक्लोरोबेंजीन | टेट्राक्लोरोबेंजीन (Tetrachlorobenzene) | C₆H₆Cl₄ |
235 | एलुमिनिक एसिड | एलुमिनिक एसिड (Aluminic Acid) | H₄AlO₆ |
236 | मिथाइल परऑक्साइड | मिथाइल परऑक्साइड (Methyl Peroxide) | CH₄O₂ |
237 | हाइड्रॉक्सी प्रोलाइन | हाइड्रॉक्सी प्रोलाइन (Hydroxyproline) | C₄H₉NO₄ |
238 | डाइअमिनोहेक्सान | डाइअमिनोहेक्सान (Diaminohexane) | C₆H₁₂N₂O₆ |
239 | सोडियम फेरोसाइनाइड | सोडियम फेरोसाइनाइड (Sodium Ferrocyanide) | Na₄Fe(CN)₆ |
240 | एलिगिटैनिक एसिड | एलिगिटैनिक एसिड (Ellagitannic Acid) | C₁₀H₁₄O₁₀ |
241 | टेट्रा-एथिल ग्लाइकोल | टेट्रा-एथिल ग्लाइकोल (Tetraethyl Glycol) | C₂H₆O₄ |
242 | अमोनियम बाइकार्बोनेट | अमोनियम बाइकार्बोनेट (Ammonium Bicarbonate) | NH₄HCO₃ |
243 | स्यूसिनिक एनहाइड्राइड | स्यूसिनिक एनहाइड्राइड (Succinic Anhydride) | C₄H₆O₃ |
244 | हाइड्रॉक्सी साइक्लोहेक्सेन | हाइड्रॉक्सी साइक्लोहेक्सेन (Hydroxy Cyclohexane) | C₆H₈O₂ |
245 | पाइराजिनडाइऑन | पाइराजिनडाइऑन (Pyrazinedione) | C₆H₈N₂O₂ |
246 | सोर्बिटोल | सोर्बिटोल (Sorbitol) | C₆H₁₄O₄ |
247 | मिथाइल अमाइन | मिथाइल अमाइन (Methylamine) | CH₃NH₂ |
248 | फ्रुक्टोज | फ्रुक्टोज (Fructose) | C₆H₁₂O₅ |
249 | अमोनियम एसीटेट | अमोनियम एसीटेट (Ammonium Acetate) | CH₃COONH₄ |
250 | वेराट्रोनिक एसिड | वेराट्रोनिक एसिड (Veratronic Acid) | C₁₀H₁₂O₆ |
251 | ब्यूटाइल डाइऑल | ब्यूटेन-1,4-डायॉल (Butane-1,4-diol) | C₄H₁₀O₂ |
252 | सोडियम डाइक्रोमेट डाइहाइड्रेट | सोडियम डाइक्रोमेट डाइहाइड्रेट (Sodium Dichromate Dihydrate) | Na₂Cr₂O₇·2H₂O |
253 | सोडियम बाइसल्फेट | सोडियम हाइड्रोजन सल्फेट (Sodium Bisulfate) | NaHSO₄ |
254 | साइक्लोहेक्सेनडाइऑन | साइक्लोहेक्सेन-1,4-डायऑन (Cyclohexane-1,4-dione) | C₆H₁₀O₂ |
255 | सोडियम हाइपोक्लोराइट | सोडियम हाइपोक्लोराइट (Sodium Hypochlorite) | NaOCl |
256 | एसिटिक एसिड | एथेनोइक एसिड (Acetic Acid) | C₂H₄O₂ |
257 | सोडियम फ्लोराइड | सोडियम फ्लोराइड (Sodium Fluoride) | NaF |
258 | मैग्नीशियम सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट | मैग्नीशियम सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट (Magnesium Sulfate Heptahydrate) | MgSO₄·7H₂O |
259 | हेक्सानडाइऑल | हेक्सेन-1,6-डायॉल (Hexane-1,6-diol) | C₆H₁₄O₂ |
260 | सल्फ्यूरिक एसिड | सल्फ्यूरिक एसिड (Sulfuric Acid) | H₂O₄S |
261 | कॉपर (II) नाइट्रेट | कॉपर (II) नाइट्रेट (Copper(II) Nitrate) | Cu(NO₃)₂ |
262 | फेरिक सल्फेट | आयरन (III) सल्फेट (Ferric Sulfate) | Fe₂(SO₄)₃ |
263 | ऑक्सैलिक एसिड | ऑक्सैलिक एसिड (Oxalic Acid) | H₂C₂O₄ |
264 | सेफालोस्पोरिन | सेफालोस्पोरिन (Cephalosporin) | C₆H₁₀N₄O₂ |
265 | सोडियम सल्फाइट पेंटाहाइड्रेट | सोडियम सल्फाइट पेंटाहाइड्रेट (Sodium Sulfite Pentahydrate) | Na₂SO₃·5H₂O |
266 | मैग्नीशियम क्लोराइड हेप्टाहाइड्रेट | मैग्नीशियम क्लोराइड हेप्टाहाइड्रेट (Magnesium Chloride Heptahydrate) | MgCl₂·6H₂O |
267 | सोडियम सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट | सोडियम सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट (Sodium Sulfate Heptahydrate) | Na₂SO₄·7H₂O |
268 | पोटैशियम सल्फाइट | पोटैशियम सल्फाइट (Potassium Sulfite) | K₂SO₃ |
269 | सोडियम सल्फाइट हेप्टाहाइड्रेट | सोडियम सल्फाइट हेप्टाहाइड्रेट (Sodium Sulfite Heptahydrate) | Na₂SO₃·7H₂O |
270 | प्रोपियोनिक एसिड | प्रोपियोनिक एसिड (Propionic Acid) | C₂H₅COOH |
271 | सल्फ्यूरिक एसिड मोनोहाइड्रेट | सल्फ्यूरिक एसिड मोनोहाइड्रेट (Sulfuric Acid Monohydrate) | H₂SO₄·H₂O |
272 | मैग्नीशियम नाइट्रेट | मैग्नीशियम नाइट्रेट (Magnesium Nitrate) | Mg(NO₃)₂ |
273 | सोडियम ऑक्सालेट | सोडियम ऑक्सालेट (Sodium Oxalate) | Na₂C₂O₄ |
274 | सोडियम थायोसल्फेट पेंटाहाइड्रेट | सोडियम थायोसल्फेट पेंटाहाइड्रेट (Sodium Thiosulfate Pentahydrate) | Na₂S₂O₃·5H₂O |
275 | कॉपर (II) सल्फेट पेंटाहाइड्रेट | कॉपर (II) सल्फेट पेंटाहाइड्रेट (Copper(II) Sulfate Pentahydrate) | CuSO₄·5H₂O |
276 | सोडियम थायोसल्फेट हेप्टाहाइड्रेट | सोडियम थायोसल्फेट हेप्टाहाइड्रेट (Sodium Thiosulfate Heptahydrate) | Na₂S₂O₃·7H₂O |
277 | ग्लाइऑक्सल | ग्लाइऑक्सल (Glyoxal) | C₂H₂O₂ |
278 | पर्क्लोरिक एसिड | पर्क्लोरिक एसिड (Perchloric Acid) | HClO₄ |
279 | अमोनियम हाइड्रॉक्साइड | अमोनियम हाइड्रॉक्साइड (Ammonium Hydroxide) | NH₄OH |
280 | फेरस सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट | आयरन (II) सल्फेट हेप्टाहाइड्रेट (Ferrous Sulfate Heptahydrate) | FeSO₄·7H₂O |
281 | एसीटोन | डाइमिथाइल कीटोन (Acetone) | (CH₃)₂CO |
282 | पोटैशियम सल्फेट हेक्साहाइड्रेट | पोटैशियम सल्फेट हेक्साहाइड्रेट (Potassium Sulfate Hexahydrate) | K₂SO₄·6H₂O |
283 | सोडियम ट्राइऑक्साइड | सोडियम ट्राइऑक्साइड (Sodium Trioxide) | Na₂O₃ |
284 | हाइड्रॉक्सीप्रोलाइन | हाइड्रॉक्सीप्रोलाइन (Hydroxyproline) | C₄H₉NO₂ |
285 | सल्फ्यूरिक एसिड डायहाइड्रेट | सल्फ्यूरिक एसिड डायहाइड्रेट (Sulfuric Acid Dihydrate) | H₂SO₄·2H₂O |
286 | पोटैशियम डाइक्रोमेट हेक्साहाइड्रेट | पोटैशियम डाइक्रोमेट हेक्साहाइड्रेट (Potassium Dichromate Hexahydrate) | K₂Cr₂O₇·6H₂O |
287 | हाइड्रोक्विनोन | हाइड्रोक्विनोन (Hydroquinone) | C₆H₄(OH)₂ |
288 | फेरोसाइनाइड | फेरोसाइनाइड (Ferrocyanide) | H₄[Fe(CN)₆] |
289 | मैग्नीशियम कार्बोनेट | मैग्नीशियम कार्बोनेट (Magnesium Carbonate) | MgCO₃ |
290 | सोडियम टेट्राबोरेट पेंटाहाइड्रेट | सोडियम टेट्राबोरेट पेंटाहाइड्रेट (Sodium Tetraborate Pentahydrate) | Na₂B₄O₇·5H₂O |
291 | क्रोटोनाल्डिहाइड | क्रोटोनाल्डिहाइड (Crotonaldehyde) | C₄H₆O |
292 | सुccinic एसिड | स्यूसिनिक एसिड (Succinic Acid) | C₄H₆O₄ |
293 | वेराट्रोनिक एसिड | वेराट्रोनिक एसिड (Veratric Acid) | C₁₀H₁₂O₄ |
294 | सुक्रोज | सुक्रोज (Sucrose) | C₁₂H₁₈O₁₁ |
295 | हाइड्रोजन ट्राइऑक्साइड | हाइड्रोजन ट्राइऑक्साइड (Hydrogen Trioxide) | H₂O₃ |
296 | पाइरोगैलोल | ट्राइहाइड्रॉक्सीबेंजीन (Pyrogallol) | C₆H₄(OH)₃ |
297 | निकोटिनामाइड | निकोटिनामाइड (Nicotinamide) | C₁₀H₁₄N₂O₂ |
298 | एथिलीन ग्लाइकोल | एथिलीन ग्लाइकोल (Ethylene Glycol) | C₂H₆O₂ |
299 | टार्टारिक एसिड | टार्टारिक एसिड (Tartaric Acid) | C₄H₄O₆ |
300 | पोटैशियम टेट्राऑक्साइड | पोटैशियम टेट्राऑक्साइड (Potassium Tetraoxide) | K₂O₄ |
301 | एसीटोन | एसीटोन (Acetone) | C₃H₆O |
302 | फ्थैलिक एनहाइड्राइड | फ्थैलिक एनहाइड्राइड (Phthalic Anhydride) | C₄H₄O₂ |
303 | बेंजोक्विनोन | बेंजोक्विनोन (Benzoquinone) | C₆H₄O₂ |
304 | हाइड्रॉक्सी हेक्सानोन | हाइड्रॉक्सी हेक्सानोन (Hydroxy Hexanone) | C₆H₁₀O₃ |
305 | बेरियम हाइड्रॉक्साइड | बेरियम हाइड्रॉक्साइड (Barium Hydroxide) | Ba(OH)₂ |
306 | टोल्यून | टोल्यून (Toluene) | C₇H₈ |
307 | पोटैशियम क्लोरेट | पोटैशियम क्लोरेट (Potassium Chlorate) | KClO₃ |
308 | सोडियम क्रोमेट | सोडियम क्रोमेट (Sodium Chromate) | Na₂CrO₄ |
309 | सिल्वर क्लोराइड | सिल्वर क्लोराइड (Silver Chloride) | AgCl |
310 | साइक्लोपेंटेन | साइक्लोपेंटेन (Cyclopentane) | C₅H₁₀ |
311 | n-हेप्टेन | n-हेप्टेन (n-Heptane) | C₇H₁₆ |
312 | n-ऑक्टेन | n-ऑक्टेन (n-Octane) | C₈H₁₈ |
313 | 1,2-डाइक्लोरोहेक्सेन | 1,2-डाइक्लोरोहेक्सेन (1,2-Dichlorohexane) | C₆H₁₀Cl₂ |
314 | पोटैशियम हाइड्रॉक्साइड | पोटैशियम हाइड्रॉक्साइड (Potassium Hydroxide) | KOH |
315 | नाइट्रोजन डाइऑक्साइड | नाइट्रोजन डाइऑक्साइड (Nitrogen Dioxide) | NO₂ |
316 | हाइड्रॉक्सीबेंजोक्विनोन | हाइड्रॉक्सीबेंजोक्विनोन (Hydroxybenzoquinone) | C₆H₆O₆ |
317 | लौह (II) ऑक्साइड | फेरस ऑक्साइड (Iron(II) Oxide) | FeO |
318 | कार्बोनेट आयन | कार्बोनेट आयन (Carbonate Ion) | CO₃²⁻ |
319 | सल्फेट आयन | सल्फेट आयन (Sulfate Ion) | SO₄²⁻ |
320 | नाइट्रेट आयन | नाइट्रेट आयन (Nitrate Ion) | NO₃⁻ |
321 | फॉस्फेट आयन | फॉस्फेट आयन (Phosphate Ion) | PO₄³⁻ |
322 | अमोनियम आयन | अमोनियम आयन (Ammonium Ion) | NH₄⁺ |
323 | साइक्लोहेक्सेन | साइक्लोहेक्सेन (Cyclohexane) | C₆H₁₂ |
Acids Chemistry Formulas in Hindi – अम्लों के रासायनिक सूत्र
अम्ल (Acid): वे पदार्थ जो जल में घुलने पर H⁺ (हाइड्रोजन आयन) प्रदान करते हैं, जैसे HCl (हाइड्रोक्लोरिक अम्ल)। आगे कुछ प्रसिद्ध अम्लों (Acids) के रासायनिक सूत्रों की सूची दी गई है:
क्रम | सामान्य नाम | रासायनिक नाम (Chemical Name) | रासायनिक सूत्र |
---|---|---|---|
1 | हाइड्रोक्लोरिक एसिड | हाइड्रोक्लोरिक अम्ल (Hydrochloric Acid) | HCl |
2 | सल्फ्यूरिक एसिड | सल्फ्यूरिक अम्ल (Sulfuric Acid) | H₂SO₄ |
3 | नाइट्रिक एसिड | नाइट्रिक अम्ल (Nitric Acid) | HNO₃ |
4 | एसिटिक एसिड | एसिटिक अम्ल (Acetic Acid) | CH₃COOH |
5 | फॉस्फोरिक एसिड | फॉस्फोरिक अम्ल (Phosphoric Acid) | H₃PO₄ |
6 | कार्बोनिक एसिड | कार्बोनिक अम्ल (Carbonic Acid) | H₂CO₃ |
7 | हाइड्रोफ्लोरिक एसिड | हाइड्रोफ्लोरिक अम्ल (Hydrofluoric Acid) | HF |
8 | हाइड्रोब्रोमिक एसिड | हाइड्रोब्रोमिक अम्ल (Hydrobromic Acid) | HBr |
9 | हाइड्रोआयोडिक एसिड | हाइड्रोआयोडिक अम्ल (Hydroiodic Acid) | HI |
10 | परक्लोरिक एसिड | परक्लोरिक अम्ल (Perchloric Acid) | HClO₄ |
11 | सल्फ्यूरस एसिड | सल्फ्यूरस अम्ल (Sulfurous Acid) | H₂SO₃ |
12 | नाइट्रस एसिड | नाइट्रस अम्ल (Nitrous Acid) | HNO₂ |
13 | फॉर्मिक एसिड | फॉर्मिक अम्ल (Formic Acid) | HCOOH |
14 | ऑक्सालिक एसिड | ऑक्सालिक अम्ल (Oxalic Acid) | C₂H₂O₄ |
15 | बोरिक एसिड | बोरिक अम्ल (Boric Acid) | H₃BO₃ |
Bases Chemistry Formulas in Hindi – क्षार के रासायनिक सूत्र
क्षार / लवण (Base): वे पदार्थ जो जल में घुलने पर OH⁻ (हाइड्रॉक्साइड आयन) प्रदान करते हैं, जैसे NaOH (सोडियम हाइड्रॉक्साइड)। आगे कुछ प्रसिद्ध क्षार (Bases) के रासायनिक सूत्रों की सूची दी गई है:
क्रम | सामान्य नाम | रासायनिक नाम (Chemical Name) | रासायनिक सूत्र |
---|---|---|---|
1 | सोडियम हाइड्रॉक्साइड | सोडियम हाइड्रॉक्साइड (Sodium Hydroxide) | NaOH |
2 | पोटैशियम हाइड्रॉक्साइड | पोटैशियम हाइड्रॉक्साइड (Potassium Hydroxide) | KOH |
3 | कैल्शियम हाइड्रॉक्साइड | कैल्शियम हाइड्रॉक्साइड (Calcium Hydroxide) | Ca(OH)₂ |
4 | मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड | मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड (Magnesium Hydroxide) | Mg(OH)₂ |
5 | अमोनियम हाइड्रॉक्साइड | अमोनियम हाइड्रॉक्साइड (Ammonium Hydroxide) | NH₄OH |
6 | बेरियम हाइड्रॉक्साइड | बेरियम हाइड्रॉक्साइड (Barium Hydroxide) | Ba(OH)₂ |
7 | एल्युमिनियम हाइड्रॉक्साइड | एल्युमिनियम हाइड्रॉक्साइड (Aluminum Hydroxide) | Al(OH)₃ |
8 | फेरिक हाइड्रॉक्साइड | फेरिक हाइड्रॉक्साइड (Ferric Hydroxide) | Fe(OH)₃ |
9 | लिथियम हाइड्रॉक्साइड | लिथियम हाइड्रॉक्साइड (Lithium Hydroxide) | LiOH |
10 | स्ट्रोंशियम हाइड्रॉक्साइड | स्ट्रोंशियम हाइड्रॉक्साइड (Strontium Hydroxide) | Sr(OH)₂ |
11 | जिंक हाइड्रॉक्साइड | जिंक हाइड्रॉक्साइड (Zinc Hydroxide) | Zn(OH)₂ |
12 | क्रोमियम हाइड्रॉक्साइड | क्रोमियम हाइड्रॉक्साइड (Chromium Hydroxide) | Cr(OH)₃ |
Salts Chemistry Formulas in Hindi – लवण के रासायनिक सूत्र
लवण (Salt): जब किसी अम्ल और क्षार की प्रतिक्रिया होती है, तो लवण बनता है, जैसे NaCl (सोडियम क्लोराइड)। आगे कुछ प्रसिद्ध लवण (Salts) के रासायनिक सूत्रों की सूची दी गई है:
क्रम | सामान्य नाम | रासायनिक नाम (Chemical Name) | रासायनिक सूत्र |
---|---|---|---|
1 | साधारण नमक | सोडियम क्लोराइड (Sodium Chloride) | NaCl |
2 | बेकिंग सोडा | सोडियम बाइकार्बोनेट (Sodium Bicarbonate) | NaHCO₃ |
3 | वाशिंग सोडा | सोडियम कार्बोनेट (Sodium Carbonate) | Na₂CO₃ |
4 | नीला थोथा | कॉपर (II) सल्फेट (Copper(II) Sulfate) | CuSO₄ |
5 | फिटकरी | पोटैशियम एल्युमिनियम सल्फेट (Potassium Aluminium Sulfate) | K₂SO₄·Al₂(SO₄)₃·24H₂O |
6 | चूना पत्थर | कैल्शियम कार्बोनेट (Calcium Carbonate) | CaCO₃ |
7 | चूना | कैल्शियम ऑक्साइड (Calcium Oxide) | CaO |
8 | मारबल | कैल्शियम कार्बोनेट (Calcium Carbonate) | CaCO₃ |
9 | जिप्सम | कैल्शियम सल्फेट डाइहाइड्रेट (Calcium Sulfate Dihydrate) | CaSO₄·2H₂O |
10 | एप्सम सॉल्ट | मैग्नीशियम सल्फेट (Magnesium Sulfate) | MgSO₄ |
11 | पोटाश ऐलम | पोटैशियम सल्फेट (Potassium Sulfate) | K₂SO₄ |
12 | फेरस सल्फेट | आयरन (II) सल्फेट (Iron(II) Sulfate) | FeSO₄ |
13 | जिंक सल्फेट | जिंक सल्फेट (Zinc Sulfate) | ZnSO₄ |
14 | सोडियम नाइट्रेट | सोडियम नाइट्रेट (Sodium Nitrate) | NaNO₃ |
15 | सिल्वर नाइट्रेट | सिल्वर नाइट्रेट (Silver Nitrate) | AgNO₃ |
16 | अमोनियम नाइट्रेट | अमोनियम नाइट्रेट (Ammonium Nitrate) | NH₄NO₃ |
17 | पोटैशियम नाइट्रेट | पोटैशियम नाइट्रेट (Potassium Nitrate) | KNO₃ |
18 | कैल्शियम क्लोराइड | कैल्शियम क्लोराइड (Calcium Chloride) | CaCl₂ |
19 | फेरिक क्लोराइड | आयरन (III) क्लोराइड (Iron(III) Chloride) | FeCl₃ |
20 | एल्युमिनियम सल्फेट | एल्युमिनियम सल्फेट (Aluminium Sulfate) | Al₂(SO₄)₃ |
रासायनिक प्रतीक (Chemical Symbols)
केमिस्ट्री में अलग-अलग तत्वों (एलिमेंट्स) के नाम याद रखने के बजाय, उनके छोटे संकेत (सिंबल्स) का उपयोग किया जाता है। जैसे, कार्बन के लिए पूरा नाम लिखने के बजाय C लिखा जाता है। यह प्रणाली जर्मन वैज्ञानिक बर्जीलियस ने बनाई थी, जिससे केमिकल फॉर्मूला और समीकरणों को लिखना आसान हो गया।
1 से 30 तक के तत्वों के रासायनिक प्रतीक, नाम और परमाणु भार की सूची:
Atomic Number (परमाणु क्रमांक) |
Symbol (प्रतीक) |
Name (अंग्रेज़ी में) |
नाम (हिंदी में) |
Atomic Weight (परमाणु भार) |
---|---|---|---|---|
1 | H | Hydrogen | हाइड्रोजन | 1.008 |
2 | He | Helium | हीलियम | 4.0026 |
3 | Li | Lithium | लिथियम | 6.94 |
4 | Be | Beryllium | बेरिलियम | 9.0122 |
5 | B | Boron | बोरॉन | 10.81 |
6 | C | Carbon | कार्बन | 12.011 |
7 | N | Nitrogen | नाइट्रोजन | 14.007 |
8 | O | Oxygen | ऑक्सीजन | 15.999 |
9 | F | Fluorine | फ्लोरीन | 18.998 |
10 | Ne | Neon | निऑन | 20.180 |
11 | Na | Sodium | सोडियम | 22.990 |
12 | Mg | Magnesium | मैग्नीशियम | 24.305 |
13 | Al | Aluminium | एल्युमिनियम | 26.982 |
14 | Si | Silicon | सिलिकॉन | 28.085 |
15 | P | Phosphorus | फॉस्फोरस | 30.974 |
16 | S | Sulfur | सल्फर | 32.06 |
17 | Cl | Chlorine | क्लोरीन | 35.45 |
18 | Ar | Argon | आर्गन | 39.948 |
19 | K | Potassium | पोटैशियम | 39.098 |
20 | Ca | Calcium | कैल्शियम | 40.078 |
21 | Sc | Scandium | स्कैंडियम | 44.956 |
22 | Ti | Titanium | टाइटेनियम | 47.867 |
23 | V | Vanadium | वेनेडियम | 50.942 |
24 | Cr | Chromium | क्रोमियम | 51.996 |
25 | Mn | Manganese | मैंगनीज | 54.938 |
26 | Fe | Iron | आयरन (लोहा) | 55.845 |
27 | Co | Cobalt | कोबाल्ट | 58.933 |
28 | Ni | Nickel | निकल | 58.693 |
29 | Cu | Copper | तांबा | 63.546 |
30 | Zn | Zinc | जिंक (दस्त) | 65.38 |
अन्य महत्वपूर्ण रासायनिक तत्वों की सूची:
Atomic Number (परमाणु क्रमांक) |
Symbol (प्रतीक) |
Name (अंग्रेज़ी में) |
नाम (हिंदी में) |
Atomic Weight (परमाणु भार) |
---|---|---|---|---|
35 | Br | Bromine | ब्रोमीन | 79.904 |
53 | I | Iodine | आयोडीन | 126.90 |
56 | Ba | Barium | बैरियम | 137.33 |
47 | Ag | Silver | चांदी | 107.87 |
82 | Pb | Lead | सीसा | 207.2 |
79 | Au | Gold | सोना | 196.97 |
80 | Hg | Mercury | पारा | 200.59 |
50 | Sn | Tin | टिन | 118.71 |
Chemistry Formulas Question & Answers in Hindi
क्रमांक | प्रश्न | उत्तर |
---|---|---|
1 | रासायनिक सूत्रों को किसने विकसित किया था? | स्वीडिश वैज्ञानिक जॉन्स जैकब बर्जीलियस (Jöns Jacob Berzelius) ने 1813 में तत्वों के रासायनिक संकेतों की आधुनिक प्रणाली विकसित की थी। |
2 | दुनिया का सबसे कठोर प्राकृतिक पदार्थ कौन सा है, और उसका रासायनिक सूत्र क्या है? | हीरा (Diamond) दुनिया का सबसे कठोर प्राकृतिक पदार्थ है और इसका रासायनिक सूत्र C (कार्बन) है। |
3 | सबसे हल्का तत्व कौन सा है और उसका सूत्र क्या है? | हाइड्रोजन (Hydrogen) सबसे हल्का तत्व है और इसका रासायनिक संकेत H है। |
4 | मानव शरीर में सबसे अधिक मात्रा में पाया जाने वाला यौगिक कौन सा है? | पानी (H₂O) मानव शरीर में सबसे अधिक मात्रा में पाया जाता है। |
5 | सबसे अधिक उपयोग किया जाने वाला अम्ल कौन सा है? | सल्फ्यूरिक एसिड (H₂SO₄) उद्योगों में सबसे अधिक उपयोग किया जाने वाला अम्ल है। |
6 | हवा में सबसे अधिक मात्रा में कौन सी गैस होती है और उसका रासायनिक संकेत क्या है? | नाइट्रोजन (N₂) हवा में लगभग 78% पाया जाता है। |
7 | चूना पत्थर (Limestone) का रासायनिक सूत्र क्या होता है? | चूना पत्थर का रासायनिक सूत्र CaCO₃ (कैल्शियम कार्बोनेट) होता है। |
8 | खाने में उपयोग होने वाला सामान्य नमक का रासायनिक नाम और सूत्र क्या है? | खाने में उपयोग होने वाला नमक सोडियम क्लोराइड (NaCl) होता है। |
9 | अमोनिया (Ammonia) का रासायनिक सूत्र क्या होता है? | अमोनिया का रासायनिक सूत्र NH₃ होता है। |
10 | बारूद (Gunpowder) के मुख्य घटक कौन-कौन से हैं? | बारूद में मुख्य रूप से पोटैशियम नाइट्रेट (KNO₃), सल्फर (S) और चारकोल (C) होते हैं। |
रासायनिक यौगिकों के नाम और उनके सूत्र विभिन्न प्रतियोगी परीक्षाओं जैसे UPSC, SSC, Railway, Banking, NDA, CDS, AFCAT, NEET, JEE, और State PSC आदि में महत्वपूर्ण भूमिका निभाते हैं। यह विषय विज्ञान के मूलभूत सिद्धांतों को समझने, रासायनिक अभिक्रियाओं को पहचानने और औद्योगिक व दैनिक जीवन में रसायन विज्ञान के उपयोग को जानने में मदद करता है। खासकर, NEET और JEE जैसे विज्ञान आधारित परीक्षाओं के लिए यह विषय आवश्यक है, जबकि SSC, UPSC और रेलवे परीक्षाओं में भी इससे जुड़े प्रश्न पूछे जाते हैं। यह ज्ञान छात्रों, प्रतियोगी परीक्षार्थियों और विज्ञान में रुचि रखने वालों के लिए बेहद उपयोगी है।